Drimia numidica - Urginea maritima

Χώρα 25/09/2007

Η Δριμία η νουμιδική (Drimia numidica (Jord. & Fourr.) J.C.Manning & Goldblatt 2004) είναι βολβώδες μεσογειακό φυτό, οινό φυτό και πλατιά διεσπαμένο φυτό στην Ελλάδα.
Συνώνυμα: Urginea maritima L. (Baker) 1873 // Drimia maritima (L.) Stearn 1978.
Κοινά ονόματα: κρεμμύδα, σκιλλοκρεμμύδα.
Λαϊκό όνομα στην Αμοργό: «σκιλλοκρεμμύδα», «κρομμυδοσκέλλα» και «ασκέλλα», με κυρίαρχο το αρχαίο «σκίλλη».
Βιότοπος: Βραχώδεις ασβεστολιθικές θέσεις, διάκενα δασών, περιστασιακά σε ελαιώνες, σε υψόμετρα 0-800 μ.
Ο βολβός της σκιλλοκρεμύδας είναι ογκώδης και φτάνει σε διάμετρο τα 15 εκατοστά. Σε πολλά σημεία στην Αμοργό ο μισός βολβός είναι πάνω από το έδαφος, είτε γιατί έχει φυτρώσει στην σχισμή κάποιου βράχου είτε γιατί έχει αποπλυθεί το χώμα γύρω του από κάποιο καλοκαρινό μπουρίνι.
Τα φύλλα της είναι λεία, πλατιά και λογχοειδή. Βγαίνουν την άνοιξη σε δέσμη αλλά το καλοκαίρι ξεραίνονται και πέφτουν, λίγο πριν από την άνθηση.
Ο ανθοφόρος βλαστός είναι όρθιος, λεπτός, άφυλλος και κοκκινωπός. Τα άνθη, που σχηματίζουν πυκνή και μακρόστενη ταξιανθία, έχουν τέπαλα λευκά με ρόδινο νεύρο. Παρά το κατά καιρούς όνομά της (maritima - παράλια), η σκιλλοκρεμμύδα βγαίνει παντού και σ' όλα τα εδάφη και φυσικά στα αλατώδη δίπλα στην θάλασσα.
Είναι φυτό δηλητηριώδες αλλά χρησιμοποείται σε πολλές φαρμακευτικές εφαρμογές, ήδη από την αρχαιότητα. Είναι βέβαια και αγαπητό, γιατί θεωρείται σύμβολο καλοτυχίας γι' αυτό και συνεχίζουμε να το κρεμάμε έξω από τις πόρτες την Πρωτοχρονιά. Φαίνεται ότι η συνήθεια αυτή είναι αρχαία, γιατί το ίδιο έκανε και ο Πυθαγόρας ως αλεξιφάρμακο.
Ο Γάλλος περιηγητής Σονινί (Sonnini de Manoncourt) στο ελληνικό χρονικό του γράφει ότι το 1779 που επισκέφθηκε την Αμοργό έμποροι από την Αγγλία φόρτωναν καραβιές με «εγγλέζικο χόρτο» (είδος βαφικού λειχήνα που απέδιδε κόκκινο χρώμα) και σκιλλοκρεμύδες που, όπως γράφει, «είναι ένα φυτό που φυτρώνει ανάμεσα στους βράχους και θεραπεύει τους λειχήνες (έρπητες)».
Ο ίδιος ο Σονινί είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει τα λαμπρά αποτελέσματα της θεραπείας. Και γράφει πως χρησιμοποιούσαν οι νησιώτες τις σκιλλοκρεμμύδες. Έκοβαν ένα κομμάτι από τον βολβό κι έτριβαν με αυτό εκείνο το σημείο του δέρματος που έπασχε, αφού προηγουμένως το χάραζαν για να απορροφήσει καλύτερα τον χυμό. Έτσι εξαφανίζονταν εντελώς οι έρπητες.
«Αλλά στην χώρα των δεισιδαιμονιών», γράφει ο Σονινί, «δεν περιορίζονται μόνο στις εφαρμογές που επιβάλει η πρακτική εμπειρία. Αποδίδουν στην σκιλλοκρεμμύδα και την ιδιότητα να διατηρεί τα δόντια λευκά και ολόγερα. Τρίβοντάς τα με τον βολβό; Όχι. Μόλις δεις σκιλλοκρεμμύδα να φυτρώνει γονατίζεις και δαγκώνεις το φυλλαράκι που προβάλλει από το χώμα, άσπρο όπως είναι με μαύρες βούλες».
Το όνομα της σκιλλοκρεμμύδας είναι αρχαίο. Προέρχεται από την «σκίλλη». Ο Σονινί μας πληροφορεί ότι στα νησιά του Αιγαίου την ονόμαζαν επίσης «κουβαρόσκιλλα» και «αρχιδόσκιλλα», διατηρώντας βέβαια κυρίαρχο το αρχαίο όνομα «σκίλλη».

Ετυμολογία:
Drimia > δριμύς ==> αναφορά στις ουσίες του βολβού που μπορεί να ερεθίσουν το δέρμα.
numidicus, a, um > Numidia Νουμιδία, όνομα ρωμαΐκής επαρχίας στην Βόρεια Αφρική, που σήμερα αντιστοιχεί στην ΒΑ Αλγερία.
Urginea > από το όνομα της αλγερινής φυλής Ben Urgin.
maritimus a, um > > mare = παραθαλάσσιος.

Όρμος Παραδείσα - Κολοφάνα, Κάτω Μεριά
01/09/2005

Κατάπολα, 09/12/2005

Παραλία Καλοταρίτισσας - Κάτω Μεριά

10/12/2005

Αρκεσίνη - Κάτω Μεριά

03/08/2004

Scorzonera araneosa (Scorzonera eximia)

Βράχοι Χοζοβιώτισσας. 05/04/2007

Η Σκορτζονέρα η αραχνώδης (Scorzonera araneosa Sm. 1813) είναι ενδημικό φυτό των Κυκλάδων.

Συνώνυμο: Scorzonera eximia Rech.f. 1934 (Σκορτζονέρα η εξαίρετη) από φυτά που συλλέχτηκαν στην Αμοργό. Υποστηρίζεται ότι η S.eximia διαφέρει στα φύλλα.

Χασμόφυτο, που φύεται σε σχισμές βράχων και κρημνών.
Η ονομασία της οφείλεται στους πυκνά (σαν ιστό αράχνης) τριχωτούς βλαστούς της.
Πολυετής πόα, με χοντρή κονδυλώδη ρίζα, που εισέρχεται βαθιά στον βράχο.
Φύλλα πολλά, μακρόστενα, τριχωτά.
Κεφάλια μεγάλα, με κίτρινα ανθίδια.
Ανθίζει από τον Απρίλιο

Ετυμολογία:
Scorzonera > Το νεολατινικό Scorzonera θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε ως «φιδόχορτο». Το εισήγαγε ο Πιτόν ντε Τουρνεφόρ (για το φυτό Scorzonera hispanica), από την καταλανική λέξη escurçonera, που αναφέρεται σε ένα φυτό η κονδυλώδης ρίζα του οποίου εθεωρείτο αντίδοτο για τα δαγκώματα των φιδιών.
araneosa > aráneum αράχνη = αραχνώδης, αραχνοειδής.

Οι μεταμορφώσεις της φύσης

Ο «Σταυρός» είναι ένα αγροτοκτηνοτροφικό συγκρότημα (μινόρι) στην περιφέρεια της Χώρας. Όπως και τα περισσότερα τέτοια συγκροτήματα πήρε το όνομά του από το εκκλησάκι που είναι χτισμένο εκεί. Τώρα το καλοκαίρι τα χωράφια (που τώρα έχουν εγκαταλειφθεί) παρουσιάζουν αυτή την φαιοκίτρινη εικόνα, που φαίνεται στην φωτογραφία (πάνω).

Λίγες εβδομάδες πριν η εικόνα ήταν διαφορετική (φωτογραφία κάτω), με τα ανθισμένα ραδίκια, τους ζωχούς, τις μολόχες, τις μαργαρίτες (μαντιλίδες) και τους άγριους γλαδίολους (μαχαιρίδες) να κυριαρχούν. Το καλοκαίρι θα περάσει και με την πρώτη βροχή θα ξεπηδήσουν πρώτα ανάμεσα στα βράχια τα «κρινάκια» (κολχικά και οι κίτρινες στερνμπέργκιες)...

Nerium oleander ροδοδάφνη - πικροφυλλάδα

Ρεματιά Βαρσαμίτη, 03/08/2004

Μέσα στο φαιοκίτρινο τοπίο του μακρού και ξηροθερμικού αμοργιανού καλοκαιριού, η πικροδάφνη πλουτίζει το μάτι με πράσινες και κόκκινες αποχρώσεις.
Η πικροδάφνη (Nerium oleander L. 1753) ονομάζεται στην Αμοργό «φυλλάδα» και «πικροφυλλάδα», από το πλούσιο φύλωμμά της με έμφαση στα πικρά και δηλητηριώδη φύλλα της που, φυσικά, δεν μπορούν να τα φάνε τα κατσίκια.
Κοινό όνομα: πικροδάφνη, ροδοδάφνη.
Βιότοπος: ρεματιές και φαράγγια  με συνεχή ή εποχική ροή νερού, σε υψόμετρα 0-700 μ..
Φύλλα λογχοειδή, οξύληκτα, ανά τρία σε σπονδύλους, σκληρά.
Τα άνθη είναι μεγάλα, ρόδινα και φύονται σε ομάδες στις άκρες των βλαστών.
Είναι φυτό πολύ δηλητηριώδες αλλά και πολύ διακοσμητικό, γι' αυτό, και φυτεύεται σε κήπους, πρανή και νησίδες αυτοκινητόδρομων.
Ανθίζει Μάιο - Ιούλιο.

Ετυμολογία:
Nerium > νεαρός > νηρός > νερό ==> το νερό μιας πηγής = Νήριον
oleander > arodándrum παραφθορά της ελληνική λέξης ροδόδενδρον - μεσαιωνικό όνομα για την ροδοδάφνη.

«ῥοδοδάφνη· οἱ δὲ σπόγγος, οἱ δὲ αἱμοσταφίς, οἱ δὲ νήριον, οἱ δὲ ῥοδόδενδρον, Ῥωμαῖοι ῥοράνδρουμ, οἱ δὲ λαυρορόσα, Λουκανοὶ ἰκμανή, Αἰγύπτιοι σχινφί,...»
Διοσκουρίδης.

Πικροδάφνη ως καλλωπιστική στα Κατάπολα, 02/08/2004

Πικροδάφνη μαζί με καλαμιές στις Λεύκες, που είναι πλούσιες σε υπόγεια νερά

10/08/2004

Σκληρό και ανθεκτικό φυτό η πικροδάφνη ξεπηδάει μέσα από την σχισμή ενός βράχου στο ρέμα του Φονιά, που από την Χώρα κατεβαίνει κρεμαστό στα Κατάπολα

09/12/2005

Αυτή η πικροδάφνη ρίζωσε σε μια προεξοχή του βράχου της μονής Χοζοβιώτισσας και από τότε εποπτεύει το πέλαγος

Echinops spinosissimus - Εχίνοψ ο ακανθότατος

Άγιος Γεώργιος Βαλσαμίτης - 03/08/2004

Ο Echinops spinosissimus (Turra 1765) subsp. spinosissimus είναι φυτό του Αιγαίου, Κύπρου, Ανατολίας, Λιβύης και Σικελίας.

Στην Ελλάδα φύεται στις Κυκλάδες, το Ανατολικό Αιγαίο, την Κρήτη, την Πελοπόννησο και το Ιόνιο.

Κοινό στην Αμοργό.

Βιότοπος: ξηρά λιβάδια, χωράφια, άκρες δρόμων σε υψόμετρα 0-1100 μ.

Ο εχίνοψ είναι πολυετές φυτό με λείο, διακλαδισμένο βλαστό και φύλλα πτεροσχιδή. Η όλη του μορφή (ακανθότατη, όπως τονίζει η επιστημονική του ονομασία) μας δείχνει ότι έχει διαμορφώσει έναν πλήρη αμυντικό σχηματισμό απέναντι στα κατσίκια, που το καλοκαίρι δυσκολεύονται να βρουν τροφή και μετατρέπονται σε τροφικό οδοστρωτήρα.

Άνθιση από αργά τον Μάιο μέχρι τον Αύγουστο.

Το επιστημονικό του όνομα προέρχεται από τις λέξεις εχίνος+όψις, δηλαδή το φυτό έχει την όψη του αχινού. Το όνομα (και η μορφή) έχει κι αυτό την σημασία του, γιατί μας δείχνει ότι η φύση τείνει να αντιγράφει τις ώριμες δομές, ανεξάρτητα από το βιο-περιβάλλον. Χωρίς υπερβολή μπορούμε να πούμε ότι ο εχίνοψ είναι ο «αχινός της στεριάς», τόσο ίδια είναι η δομή του με τον θαλασσινό αχινό.

Ετυμολογία:

Echinops <  εχίνος (ο αχινός και ο σκαντζόχοιρος)  + όψις ==> αναφορά στην ακανθώδη όψη της ταξιανθίας.

spinosissimus < υπερθετικός του spinosus (ακανθώδης) < spina, άκανθα, αγκάθι =  ακανθώτατος.

Ακολουθούν μερικές ακόμα φωτογραφίες, οι περισσότερες από την περιοχή του Βαρσαμίτη...

Serapias orientalis subsp. carica

Χώρα 29/03/2006

Η Σεραπιάς η ανατολική υποείδος η καρική [Serapias orientalis (Greuter, 1972) H. Baumann & Künkele 1988 subsp. carica H. Baumann & Künkele 1989] είναι ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου, με κέντρο εξάπλωσης στην Ελλάδα τα νησιά του Αιγαίου.
Το βασικό taxon περιγράφτηκε το 1972 (Greuter) από το Λασίθι της Κρήτης.
Η Serapias carica μοιάζει με την Serapias orientalis subsp. orientalis και ξεχωρίζει από το μεγαλύτερο μήκος των φύλλων, την βιολετιά απόχρωση του βλαστού της και από το «φουσκωμένο» καπέλο (hood) που σχηματίζουν τα σέπαλα-πέταλα.
Βιότοπος: λιβάδια, θαμνώνες, ελαιώνες σευψόμετρα 0-500 (-800) μ.
Άνθιση: Μάρτιος-Απρίλιος.

Ετυμολογία:
Serapias > Σεραπιάς, ορχιδέα που ονοματίζει ο Διοσκουρίδης > Σέραπις (και Σάραπις) ελληνοαιγυπτιακός θεός της Ελληνιστικής Εποχής.
orientalis > oriens (ανατολή) = ανατολική, ανατολίτικη
carica > Καρία, αρχαία περιοχή της Μικράς Ασίας = καρική.

Opuntia ficus-indica / Φραγκοσυκιά

Φραγκοσυκιά στον Ασφοντυλίτη (Αιγιάλη)

Πολύ κοινό φυτό στην Αμοργό, όπως και σε όλη τα νησιά, είναι η φραγκοσυκιά. Θα μας συντροφεύει συνεχώς στην ζεστή και άνυδρη περίοδο του καλοκαιριού, περιμένοντας να ωριμάσουν οι καρποι τους, που όμως θέλουν πείρα στο καθάρισμα.

Στην Αμοργό βρίσκεται στα κράσπεδα των οικισμών και των αγροτοκτηνοτροφικών εγκαταστάσεων. Έχει δηλαδή φυτευτεί επίτηδες και οι συστάδες που σχηματίζει είναι ταυτόχρονα περίφραξη και ανεμοφράχτης.

Για την ονομασία της υπάρχουν δύο εκδοχές. Ή ότι εισήχθη στην Ελλάδα την περίοδο της φραγκοκρατίας ή ότι δηλώνει πως είναι είδος ξενικό (φράγκικο). Για το δεύτερο συνθετικό του ονόματος χρησιμοποιήθηκε το σύκο, που είναι κι αυτό μαλακό με πολλούς σπόρους και ωριμάζει την ίδια περίοδο, όπως το φραγκόσυκο.

Ο Αμοργιανός δημοσιογράφος Μιχάλης Στρατουδάκης έχει γράψει ολόκληρη μονογραφία 500 σελίδων για τα φραγκόσυκα με έμφαση στην Αμοργό. Κάνει ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις στις οποίες θα αναφερθούμε σε άλλες σημειώσεις για την φραγκοσυκιά. Προς το παρόν, ας δούμε την περιγραφή της:

«Αν και ιθαγενές της Αμερικής, η φραγκοσυκιά έχει εγκλιματιστεί τόσο καλά στο μεσογειακό κλίμα, ώστε ευδοκιμεί σ' όλες τις παραμεσόγειες χώρες. Μπορεί να πάρει δενδρώδη μορφή, αν και συχνότερα διαμορφώνεται σας θάμνος σε φράχτες. Οι βλαστοί αποτελούνται από αρθρωτά, ωοειδή, σαρκώδη τμήματα, πολύ αγκαθωτά, που το μη΄κος τους μπορεί να φτάσει τα 40 εκ. Τα άνθη είναι κίτρινα και οι καρποί κυλινδρικοί, κόκκινοι με πληθώρα από μικρά αγκάθια. Οι καρπό, τα φραγόσυκα, είναι πάρα πολύ γευστικοί και στην Ελλάδα αποτελούν εξαίρετο καλοκαιρινό φρούτο γι' αυτούς που "ξέρουν να τα καθαρίζουν".»

Φραγκοσυκιά στα κράσπεδα της Χώρας

Αυτές οι φραγκοσυκιές έχουν εξαπλωθεί ανάμεσα στους σχίνους στην Λαγκάδα της Αιγιάλης, στο μονοπάτι προς την Επανοχωριανή

Thymbra capitata - Thymus capitatus θυμάρι

Χώρα 03/08/2004

Η Thymbra capitata [(L.) Cav. 1803] είναι μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.

Συνώνυμο: Thymus capitatus L. 1753

Αμοργιανή και κοινή ονομασία: θυμάρι.

Με αντιμικροβιακή και αντιοξειδωτική δράση το θυμάρι είναι από τα κυρίαρχα μπαχαρικά στην ελληνική διατροφή. Διατηρεί το αρχαίο του όνομα «θύμος», που προέρχεται από το ρήμα «θύω» (θυσιάζω) με τη σημασία του ευωδιάζω. Το φυτό έχει πατρίδα την Μεσόγειο και τα Βαλκάνια.

Φυτό μελισσοτροφικό, φαρμακευτικό και αρωματικό. Ο βασιλιάς των θυμαριών είναι το «κεφαλωτό» (Thymbra capitata) με το εξαίσιο άρωμά του, από το οποίο παράγεται και το περίφημο θυμαρίσιο μέλι.

Το θυμάρι περιέχει ένα αιθέριο έλαιο που αποτελείται από θυμόλη (40%), καρβακρόλη και πλήθος άλλων ουσιών και ιχνοστοιχείων. Γι’ αυτό και έχει πολλές ωφέλιμες δράσεις: αντιμικροβιακή, αντισπασμωδική, αποχρεμπτική, στυπτική, αντιοξειδωτική, αντισηπτική, τονωτική. Αναφέρεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος πλενόταν με αφέψημα θυμαριού για ευεξία και για να καταπολεμά τις ψείρες.

Τα θυμάρια είναι πολύ ανθεκτικά φυτά και απαιτούν ελάχιστες φροντίδες. Προσαρμόζονται εύκολα σε φτωχά και βραχώδη εδάφη.

Όσο περισσότερο ήλιο απολαμβάνουν τόσο καλύτερο άρωμα αποκτούν. Η συλλογή των κορυφών γίνεται λίγο πριν την ανθοφορία, όταν δημιουργείται και η μεγαλύτερη συγκέντρωση αρωματικών και φαρμακευτικών ουσιών. Το αποξηραμένο θυμάρι διατηρείται σε αεροστεγή γυάλινα δοχεία.

Ετυμολογία:

Thymbra < θύμβρα (φυτό που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη.

capitata < cáput, cápitis, κεφαλή = κεφαλωτή.

Thymus < θύμος < θύω ==> από το έντονο άρωμά του.

Capparis orientalis

Στους βράχους της Χοζοβιώτισσας - 27 Ιουνίου 2005

Η κάππαρη είναι ένα πολύ κοινό φυτό στην Αμοργό, όπως και σχεδόν παντού στην Ελλάδα, σε εδάφη φτωχά και προβληματικά. Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι ανθίζει το καλοκαίρι, με λουλούδια πολύ εντυπωσιακά και συνεχίζει να προσφέρει πράσινες πινελιές σχεδόν σ' όλη την διάρκεια του καλοκαιριού στο νησί που έχει περάσει στην φαιοπράσινη θερινή του εικόνα. Στην Αμοργό το φυτό ονομάζεται καππαριά.

Είναι μικρός πολυετής πολύκλαδος θάμνος που προτιμά βράχους και ρωγμές τοίχων. Βλαστοί πολλοί, πλεγμένοι μεταξύ τους, και φύλλα δερματώδη, ωοειδή, σχεδόν στρογγυλά, λεία, έμμισχα. Άνθη μεγάλα σε μικρό ποδίσκο, λευκά ή ρόδινα, με 4 σέπαλα, ρόδινα ή πράσινα και 4 λευκά πέταλα, μεγαλύτερα.  Τα μικρά μπουμπούκια της κάππαρης συλλέγονται και διατηρούνται στην άλμη, για να χρησιμοποιηθούν σαν συνοδευτικό στις σαλάτες.

Στο πρανές του δρόμου Χώρας - Καταπόλων

27 Ιουνιου 2005