Οι φίλοι του μπλοκ

Σάββατο 1 Νοεμβρίου 2014

Ablepharus kitaibelii

Χώρα 23/11/2007 Αγία Βαρβάρα

Ο Ablepharus kitaibelii (Bibron & Bory 1833) είναι μια σαύρα με ατροφικά πόδια. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Είναι είδος των Βαλκανίων και της Δυτικής Τουρκίας.
Ετυμολογία:
Ablepharus < α στερητικός + βλέφαρο.
kitaibelii < είδος αφιερωμένο στον Ούγγρο βοτανικό Paul Kitaibel.
Στην φωτογραφία φαίνεται αριστερά μαζί με Crocus laevigatus.


Τρίτη 12 Αυγούστου 2014

Ορχιδέες της Αμοργού Video

Μια κινηματογραφική παρουσίαση με τις περισσότερες από τις αυτοφυείς ορχιδέες που έχουν καταγραφεί στην  Αμοργό.

Κλικ να το δείτε στο YouTube σε HD.
 






Σάββατο 26 Ιουλίου 2014

Το φώλιασμα του Αρτέμη (Calonectris diomedea) στην Ηρακλειά

Εικόνα από τη νησίδα Μεγάλος Άβελας της Ηρακλειάς. Φαίνεται σε τι είδους θέσεις φωλιάζουν οι Αρτέμηδες.


Αυτό το καλοκαίρι εξελίσσεται η κοινή αποστολή της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και του WWF Ελλάς, στο πλαίσιο του προγράμματος ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE, για την καταγραφή της ορνιθοπανίδας στις Κυκλάδες με έμφαση στα θαλασσοπούλια. Κλιμάκιο της αποστολής επισκέφθηκε την Ηρακλειά και τις νησίδες της και ερεύνησε για φωλιές. Στη νησίδα Μεγάλος Άβελας βρέθηκαν φωλιές Αρτέμηδων, οι οποίοι φωλιάζουν σε σπηλαιώδεις εσοχές βράχων, που τις επικέπτονται πάντοτε τη νύχτα. Οι φωτογραφίες του Γιάννη Γαβαλά που ακολουθούν είναι από τις φωλιές που βρέθηκαν στον Μεγάλο Άβελα της Ηρακλειάς. Η φωτογράφιση των νεοσσών έγινε με ειδικές τεχνικές.

Μεγάλος Άβελας 09/07/2014 Ηρακλειά
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς


Μεγάλος Άβελας 09/07/2014 Ηρακλειά
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς



Για το θαλασσοπούλι «Αρτέμης», αντιγράφω από τον ιστότοπο της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας:


O κυρίαρχος των θαλασσών
 

του Κώστα Παπακωνσταντίνου

Ο Αρτέμης (Calonectris diomedea) είναι ένα από τα τρία "γνήσια" θαλασσοπούλια της Ελλάδας. Τα άλλα δύο είναι ο Μύχος (Puffinus yelkouan) και ο μικροσκοπικός Πετρίλος (Hydrobates pelagicus).

Όλα ανήκουν στην οικογένεια των Ρινοτρυπόμορφων που χαρακτηρίζονται από τα ανεπτυγμένα ρουθούνια που βρίσκονται σαν δύο μικρά σωληνάκια στη βάση του ράμφους.

Τα πουλιά αυτά είναι αποκλειστικά θαλασσόβια. Τα πόδια τους βρίσκονται πίσω στο σώμα τους για να κολυμπούν καλύτερα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να περπατήσουν στη στεριά.

Για αυτό το λόγο βγαίνουν στη στεριά μόνο όταν πρέπει να φωλιάσουν, πάντα σε στοές και σε ασφαλείς νησίδες που τις επισκέπτονται μόνο νύχτα.

Αυτή την εποχή οι αποικίες τους αντηχούν από τις απόκοσμες και - κατά πολλούς - ανατριχιαστικές φωνές τους που απλώνονται στο σκοτάδι.

Η θέα ενός Αρτέμη να σέρνεται προσπαθώντας να μπει στη στοά του, δείχνει μάλλον θλιβερή. Όταν όμως ανοίξει τα φτερά του για το πέλαγος, μεταμορφώνεται στον απόλυτο κυρίαρχο των θαλασσών.

Το πέταγμα του Αρτέμη θυμίζει πολύ αυτό των άλμπατρος των ωκεανών του Νότου με τα οποία άλλωστε συγγενεύει (αντίθετα, δεν έχει καμία σχέση με τους γλάρους). Πετάει χρησιμοποιώντας τον άνεμο και μπορεί να καλύπτει τεράστιες αποστάσεις χωρίς να κουράζεται, ψάχνοντας για πελαγίσια ψάρια και καλαμάρια.

Όταν επικρατεί άπνοια πετάει με πολύ δυσκολία - συνήθως κάθεται στο νερό περιμένοντας να φυσήξει. Νιώθει πραγματικά άνετα μόνο όταν ο άνεμος ξεπεράσει τα πέντε μποφώρ.

Ο Αρτέμης γεννά ένα αυγό στις αρχές του καλοκαιριού και το μικρό πετά τον Οκτώβριο. Από εκείνη τη στιγμή θα περάσουν χρόνια ολόκληρα προτού ξαναπατήσει στη στεριά, αφού ενηλικιώνεται μετά την ηλικία των πέντε ετών.

Η Ελλάδα φιλοξενεί ίσως περισσότερα από 5000 ζευγάρια του είδους σε διάφορες αποικίες. Δυστυχώς πολλοί πνίγονται κάθε χρόνο πιασμένοι στα παραγάδια, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία τους είναι η διατήρηση των ακατοίκητων μικρών νησίδων.



Επίσης, ένα θαυμάσιο κείμενο για τους μύχους στην Γυάρο, μπορείτε να διαβάσετε στν ακόλουθο σύνδεσμο:

http://wwfaction.wordpress.com/2014/07/16/giaros-h-omiriki/


Κυριακή 20 Ιουλίου 2014

Η γεωργική παραγωγή της Αμοργού και τα φραγκόσυκα

Φραγκοσυκιά στην Χώρα


του Μιχάλη Στρατουδάκη

Τα προϊόντα της νήσου Αμοργού, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, φημίζονται για την εξαιρετική τους ποιότητα και γεύση. Στην διάκριση αυτή, σίγουρα επιδρά το έδαφος και οι κλιματικές συνθήκες...


Οι περισσότερες περιοχές της Αμοργού, ανήκουν όπως έχει δείξει η μέχρι σήμερα παραγωγή, στις ιδανικές συνθήκες εδάφους. Αποτέλεσμα ότι πάρα πολλά προϊόντα της, έχουν βραβευθεί στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, όπως, σταφύλια, φάβα, σύκα, κρασί, κουκιά, μέλι, καπνός κ.ά.


Η βράβευση είναι μια γενικότερη αναγνώριση ενός αρίστου προϊόντος και μια ηθική ικανοποίηση του παραγωγού.


Η έκθεση σε διεθνούς επιδράσεως χώρο, δεν έγινε για να αποσπάσει πελάτες. Είναι γνωστό ότι οι παραγωγές στο νησί ήταν μικρές, τώρα δε ακόμα μικρότερες. Πολλές μάλιστα έχουν εξαφανιστεί. Αιτία; Η έλλειψη εργατικών χειρών, ανομβρίες και άλλα.


Το μεγαλύτερο όμως βραβείο, είναι η γνώμη του καθημερινού καταναλωτή. Εκείνου, Αμοργιανού ή ξένου, που ηυτύχησε να απολαύσει τα προϊόντα της, πριν από ορισμένα χρόνια, όταν η παραγωγή και και η καλλιέργεια βρισκόταν σε άνθιση στο νησί. Γιατί σήμερα πολλές γόνιμες περιοχές, έχουν περιπέσει σε «νεκρή γη».


Ποιος (από τους σαραντάρηδες και άνω) δεν θυμάται π.χ. τα πορτοκάλια Ιόππης (Γιάφφας) της «Φυρρόας».

Η Φυρρόα

Η «Φυρρόα» ήταν ένα θαυμάσιο περιβόλι προς τα Κατάπολα, με μεγάλες δεξαμενές νερού, φαινόμενο για την εποχή, που παρήγε εξαιρετικά προϊόντα. Σήμερα δυστυχώς έχει τελείως ξηραθεί. Η γεύση λοιπόν εκείνων των πορτοκαλιών, η θαυμασία μυρωδιά τους, οι άφθονοι χυμοί της, σήμερα δεν υπάρχουν.


Ποιος δεν θυμάται τις τομάτες ή τα αγγούρια από τα «Καμίνια» ή τον Άγιο Γεώργιο τον Βαλσαμίτη; Τα φρούτα της Αιγιάλης; Το φάβα, τα σύκα, τα σταφύλια και τα λοιπά όμοια όλης της Αμοργού; Πολλά απ' αυτά, φυσικά παράγονται και σήμερα. Όμως η γεύση σ' όλα έχει σχεδόν αλλοιωθεί. Πρώτα στην αλλοίωση έρχονται τα οπωρολαχανικά. Από την μία τα λιπάσματα, από την άλλη τα υβρίδια και οι μεταλλαγές τα έχουν διαφοροποιήσει αισθητώς στην γεύση. Τα καρπούζια για πρόσθετο παράδειγμα, με τα αμερικανικά υβρίδια, έχουν αλλάξει τελείως. Που είναι εκείνα τα μαύρα καρπούζια, με την χυμώδη ψίχα και τους μεγάλους σπόρους; Σχεδόν έχουν εκλείψει.


Από έλλειψη εργατικών χειρών, το φάβα είναι προϊόν εν ανεπαρκεία, τα σύκα το ίδιο. Σήμερα σύκα «ξερά» που τόση επιμέλεια και φροντίδα είχαν πριν λίγα χρόνια, και τόση σημασία έπαιξαν στην επιβίωση των κοινωνιών, ελάχιστοι φτιάχνουν, σ' ολόκληρο το νησί.


Γενικώς δε όλη η παραγωγή έχει πτώση και όπου τα επί μέρους είδη δεν έχουν εξαφανισθεί, η ποιότητα έχει θυσιαστεί, χάριν της ποσότητος. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει απόλυτα στην Αμοργό, όμως ο γενικός κανόνας δεν την έχει αφήσει ανεπηρέαστη.


Ό,τι ακριβώς συμβαίνει με την γεωργική παραγωγή, το ίδιο απαντάται και στην κτηνοτροφία.


Και εδώ τα προϊόντα είναι λίγα αλλά διακεκριμένα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Αμοργός κάνει κάποια εξαγωγή κρεάτων, αλλά δεν είναι η ενδεδειγμένη. Μπορούσε να είχε μεγαλυτέραν.


Όπως είναι γνωστό τα νησιά των Κυκλάδων παράγουν τα νοστιμότερα αιγοειδή κρέατα σ' ολόκληρο τον κόσμο. Απόδειξη αυτού, ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν καταταγεί στην Α΄ βαθμίδα ποιότητος και τιμής και ως εκ τούτου είναι περιζήτητα. Το αυτό βεβαίως ισχύει και για την κτηνοτροφία της Αμοργού.


Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τυρί και μυζήθρα είναι πρωτοφανούς γευστικότητος. Γοητευτικό δε το σχήμα τους, που προέρχεται από τα «τσιμισκάδια» τις ειδικές δηλαδή φόρμες, πλεγμένες με περισσή  τέχνη από ειδικό χόρτο, το βούρλο.


Για την αξιοποίηση των γαλακτοκομικών προϊόντων, μόνο ένα ενιαία τυροκομείο σ' ολόκληρο το νησί, θα άλλαζε την σημερινή κατάσταση.


Βοοειδή εκτρέφονται αρκετά. Παλαιότερα χρησιμοποιούντο για την σπορά της γης π.χ. σίτου και ψυχανθών, κατ' αποκλειστικότητα, δεδομένου ότι τα άλογα δεν είχαν ανάλογη προτίμηση για «ζευγάρι» στο νησί, όπως συμβαίνει αλλαχού.


Σήμερα με την μηχανική καλλιέργεια, τα βοοειδή εκτρέφονται για την εκμετάλλευση του κρέατος και του γάλακτος. Πολύ λίγο δε για γεωργικές ανάγκες.


Τα χοιρινά έχουν επίσης περιορισθεί στο ελάχιστο. Και όμως, κι αυτά αποδίδουν θαυμάσιο κρέας και, σε αρκετή ποσότητα. Δεν θα έπρεπε να είχε ανασταλεί η εκτροφή τους, γιατί σε βοοειδή και χοιρινά έκανε μεγάλες εξαγωγές η Αμοργός.


Θέση της φραγκοσυκιάς

Η φραγκοσυκιά στην Αμοργό, βρίσκεται σε άγρια κατάσταση σε πολλούς φυσικούς-αυτοφυείς μεγάλους πληθυσμούς. Αυτό σημαίνει ότι περιποίηση από μέρους των ιδιοκτητών της είναι σπανία και σχεδόν ανύπαρκτος.


Πρόκειται για φυτό, ας το πούμε, «χωρικώς περιθωριακό», όχι άχρηστο, δεδομένου ότι το βρίσκομε πάντα στις άκρες των χωραφιών, δηλαδή στο περιθώριο, το ένα δίπλα στο άλλο, κατά μήκος των συνόρων του κτήματος.


Σε κανένα άλλο μη καλλιεργήσιμο φυτό δεν παρουσιάζεται αυτή η διάταξη. 


Οπωροφόρα δένδρα, ελιές, συκιές, αμπελώνες κλπ, καταλαμβάνουν όπως είναι φυσικό ολόκληρα χωράφια, γιατί η καλλιέργειά τους ενδιαφέρει τους ιδιοκτήτες.


Για την φραγκοσυκιά που η παραγωγή της δεν είναι εκμεταλλεύσιμος, δεν διαθέτουν χώρο από τους αγρούς, αλλά μόνο στις άκρες, κοντά στους «τράφους».


Σε μερικά «χτάκια» που έπαψε κάθε ενδιαφέρον για την εκμετάλλευση, έχει επεκταθεί μόνο του το φυτό, χωρίς την ιδιαιτέρα φροντίδα του ιδιοκτήτη.

Φράχτες

Σ' όλα τα συγγράμματα που γίνεται λόγος για την φραγκοσυκιά, της δίδουν εμφανώς και μετ' επιτάσεως, ότι χρησιμοποιείται για «φράχτης» μεταξύ των χωραφιών ομόρων ιδιοκτητών και σχεδόν για τίποτε άλλο.


Αυτή η χρήση, εκ των πραγμάτων τουλάχιστον, για την Αμοργό είναι ανύπαρκτος, δεδομένου ότι όλα τα αγροκτήματα των Αμοργιανών, είτε είναι καλλιεργήσιμα, είτε είναι βοσκότοποι, έχουν περιμαντρωθεί με τοιχοποιίες (ξηρολιθιές), όσο μεγάλο και να είναι το εξωτερικό μήκος του κτήματος. Αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί στο νησί μια άκρως εκτεταμένη και ατέρμων τοιχοποιία πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων και πολλών εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, το σύνολο της οποίας, μόνο ως «Κυκλώπεια τείχη» μπορεί να χαρακτηριστεί, χωρίς και αυτός ο όρος να αποδίδει πλήρως το μέγεθος του τιτάνιου έργου ...


Έτσι λοιπόν, ουσιαστικώς, η φραγκοσυκιά δεν χρησιμεύει για φράχτης στην Αμοργό.

Ασπίδα

Αντί φράχτης για προστασία του χωραφιού από ζώα ή από άρπαγες, είναι θετικότερο να πούμε ότι ασφαλώς βοηθούσε στην αναχαίτιση και προφύλαξη από τον αέρα, ιδίως ορισμένων μικρών καλλιεργειών. Για μερικούς που ήθελαν να φυτέψουν σε μικρή έκταση οπωρικά και το χωράφι τους μαστιζόταν από μανιασμένο αέρα, οι φραγκοσυκιές στην περίπτωση αυτή έκαναν  την απαιτούμενη απανεμιά.


Απόσπασμα από το βιβλίο
του Μιχάλη Στρατουδάκη «Φραγκόσυκα»



* Ο Μιχάλης  Στρατουδάκης είναι δημοσιογράφος και λογοτέχνης. Γεννήθηκε στην Χώρα Αμοργού το 1940. Γονείς του ο Ιωάννης Στρατουδάκης και η Σοφία το γένος Ιωάννου Πράσινου. Σπούδασε στην Πάντειο. Εκδότης της μακροβιότερης αμοργιανής εφημερίδας «Αμοργιανά Νέα». Διευθυντής συντάξεως σε εφημερίδες.
 



Σάββατο 19 Ιουλίου 2014

Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός

Ηρακλειά 02/07/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) είναι ένας αετός μεσαίου μεγέθους (65-72 εκ.), με άνοιγμα φτερών 150-180 εκ., που στην Ευρώπη περιορίζεται στις Μεσογειακές περιοχές. Η παγκόσμια εξάπλωσή του, εκτείνεται από την ΒΔ Αφρική και την Ιβηρική χερσόνησο, ανατολικά στη Β. Ινδοκίνα και στη Ν. Κίνα.

Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά, κυρίως με κουνέλια και πέρδικες, αλλά και με λαγούς, σκίουρους, τρωκτικά, περιστέρια, κορακοειδή, γλάρους και ερπετά, που τα πιάνει στο έδαφος αλλά και στον αέρα.

Ο πληθυσμός του Σπιζαετού στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Ορνιθολογικής από την αναθεώρηση των ΣΠΠΕ, υπολογίζεται σε 85-105 ζευγάρια. Πάνω από το 50% ζεί στα νησιά και την Κρήτη (γεγονός που αποτελεί μια ιδιαιτερότητα της Ελλάδας σε σχέση με την Δ. Ευρώπη).


Στην Αμοργό το λαϊκό του όνομα είναι «πούλος». Δυστυχώς υπάρχουν περιπτώσεις που «πούλοι» έχουν δολοφονηθεί, με βάση την άποψη ότι επιτίθενται στα ρίφια.

Ηρακλειά 02/07/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Παρασκευή 18 Ιουλίου 2014

Campanula amorgina ένα φυτό φάντασμα

φωτογραφία από το ερμπάριο (φυτολόγιο) του Πανεπιστημίου Lund (Σουηδία)

Η Καμπανούλα της Αμοργού (Campanula amorgina Rech. f. 1936) είναι ένα φάντασμα. Αν υπάρχει, ίσως να είναι το πιο σπάνιο φυτό της Ελλάδας.
Το συνέλεξε στις 30 Ιουνίου 1932 ο κορυφαίος Αυστριακός βοτανικός Καρλ Ρέχινγκερ (Karl Heinz Rechinger, 1906-1998) από τη κορφή του Προφήτη Ηλία της Χώρας και το περιέγραψε το 1936 (in Beih. Bot. Centralbl. 54B: 646. 1936). Δείγμα του φυτού υπάρχει στο ερμπάριο (φυτολόγιο) του Πανεπιστημίου Lund (Σουηδία)
Από το 1932 κανείς ή ίσως ελάχιστοι έχουν δει το φυτό.
Η περιγραφή της Campanula amorgina έχει ως εξής:

Πολυετές ποώδες φυτό (ημικρυπτόφυτο). Οι βλαστοί, λεπτοί σαν νήματα (μέχρι 10 εκ.) και με πολλά
φύλλα, ανεβαίνουν από το κέντρο συνήθως γερτοί. Στην άκρη τους βγαίνουν λίγα μικρά άνθη με
σχήμα στενής "καμπάνας".
Εξάπλωση: Ενδημικό της Αμοργού. Έχει βρεθεί μόνο στο όρος Προφήτης Ηλίας. Ενδιαίτημα: Σχισμές ασβεστολιθικών βράχων. Υψόμετρο (m) 600-600

(Κυριάκου Γεωργίου, Πηνελόπης Δεληπέτρου: Απειλούμενα ενδημικά είδη της χλωρίδας στη Νότια Ελλάδα, Αθήνα 2000)

Σύμφωνα με τον τελευταίο κατάλογο των φυτών της Ελλάδας (Vascular plants of Greece an annotated checklist, 2013) η Campanula amorgina δεν υπάρχει και ταυτίζεται με την Campanula heterophylla (κλικ εδώ), η οποία είναι ενδημική των νότιων Κυκλάδων με κέντρο την Αμοργό. Η αναθέωρηση αυτή δείχνει να είναι σωστή, γιατί η Campanula heterophylla έχει βρεθεί και στον Προφήτη Ηλία και στην ορθοπλαγιά της Χοζοβιώτισσας που κατεβαίνει από την κορφή του Προφήτη Ηλία μέχρι την θάλασσα.

Αλλά ποιος ξέρει; Το φυτό - φάντασμα μπορεί να υπάρχει...

Αποξηραμένα τμήματα της Campanula amorgina (Πανεπιστήμιο Lund)

Η ετικέτα καταχώρησης της Campanula amorgina από τον K. H. Rechinger στο ερμπάριο του Πανεπιστημίου Lund



Πέμπτη 17 Ιουλίου 2014

Campanula heterophylla

05/07/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Η Καμπανούλα η ετερόφυλλη (Campanula heterophylla L. 1753) είναι ενδημική των Νότιων Κυκλάδων, με κέντρο την Αμοργό.
Στην Αμοργό φύεται σε (Λαγκάδα, Θολάρια, Κρίκελο, Ποταμό, Προφήτη Ηλία, Χοζοβιώτισσα, Μούρο. Και στα νησιά μας Κέρο, Δονούσα και Νικουριά.
Από τα άλλα κυκλαδονήσια αναφέρεται από την Φολέγανδρο (και τη νησίδα Καρδιώτισσα) και από την Σίκινο (και τη νησίδα Καλόγερος).
Το φυτό περιέγραψε το 1700 (Relation d’un Voyage du Levant) από την Κέρο ο Γάλλος βοτανικός Πιτόν ντε Τουρνεφόρ με την μακρόσυρτη ονομασία «Καμπανούλα η πετραία, μετά κατωτέρων φύλλων Λευκανθούς και των λοιπών Νουμμουλαρίας» (Campanula saxatilis, foliis inferioribus Bellidis, caeteris Nummulariae).
Από τα δείγματα του Τουρνεφόρ ο Λινναίος (Linnaeus) το 1753 περιέγραψε το φυτό με το σημερινό επιστημονικό του όνομα Campanula heterophylla.

Από την Κέρο συνέλεξε επίσης αυτή την καμπανούλα ο Άγγλος βοτανικός Τζον Σίμπθορπ (Sibthorp) και μια υδατογραφία της περιλαμβάνεται στο περιώνυμο έργο του Flora Graeca.
H Campanula heterophylla είναι πολυετές ποώδες φυτό, που φύεται σε σχισμές ασβεστολιθικών βράχων.
Έχει λεπτούς βλαστούς και πολλά στρογγυλά και σχεδόν άμισχα φύλλα, που του δίνουν μια συμπαγή μορφή.
Αραιανθής με άνθη σε χρώμα λιλά-μοβ.
Ανθίζει το καλοκαίρι, Ιούνιο - Αύγουστο, σε υψόμετρα (50-) 200-700 μέτρα.

Ετυμολογία:
Campanula > campana (λατιν.) < campanula υποκοριστικό ==> από την μορφή του άνθους = Καμπανούλα.
heterophyllus, a, um > έτερος + φύλλο ==> αναφέρεται σε ακανόνιστα φύλλα ή  ελάσματα = ετερόφυλλη.







Τρίτη 15 Ιουλίου 2014

Pimpinella pretenderis

Άνυδρος - Αμοργοπούλα 26/05/2014
φωτογραφία Γιάννης Γαβαλάς

Η Πιμπινέλα του Πρετεντέρη (Pimpinella pretenderis) είναι ενδημικό φυτό των Κυκλάδων. 
Αναφέρεται κυρίως από τις Νότιες Κυκλάδες, την Θήρα (Καμάρι, Προφήτης Ηλίας), Σίκινο (και νησίδα Καλόγερος) και Φολέγανδρο (και νησίδα Καρδιώτισσα). Υπάρχουν παλιές αναφορές από τα Δωδεκάνησα (πιο αξιόπιστη του Rechinger το 1935 από την Κάρπαθο) αλλά προς το παρόν παραμένουν αμφισβητήσιμες και μάλλον αφορούν την Pimpinella tragium subsp. depressa.
Η Πιμπινέλα του Πρετεντέρη είναι ποώδες, πολυετές φυτό, με βλαστούς όρθιους, διακλαδιζόμενους σχεδόν από τη βάση, φύλλα σύνθετα πτεροειδή και άνθη λευκά που σχηματίζουν σκιάδιο. 
Είναι χασμόφυτο, φύεται δηλαδή αποκλειστικά σε σχισμές ασβεστολιθικών βράχων, γι' αυτό και μπορεί να επιβιώσει και σε νησίδες. Μια τέτοια δική μας νησίδα, η Αμοργοπούλα (Άνυδρος), φιλοξενεί αυτό το ενδημικό που κατάφερε να φωτογραφίσει ανθισμένο ο Γιάννης Γαβαλάς.
Ετυμολογία:
Pimpinella < [1] bipennella/ bipennula υpκοριστικό του bipennis διπλός, δίστομος ==> για να δείξει την διάταξη των φυλλαρίων σε ζευγάρια // [2] pampinus βλαστ;oς ή φύλλα της αμπέλου ==> επειδή της φύλλα της μοιάζουν μ΄ αυτά της αμπέλου.

Αμοργοπούλα 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Παρασκευή 11 Ιουλίου 2014

Misopates orontium

Κατάπολα 10/04/2007

Μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα και τις Κυκλάδες. Άνθιση ανοιξιάτικη. Εκτός από την Αμοργό, στα δικά μας νησιά αναφέρεται από Κέρο, Δονούσα, Σχινούσα και Ηρακλειά.

Ηρακλειά 09/03/2008
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014

Chrozophora tinctoria

Ηρακλειά 09/08/2008
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Πρώτη αναφορά από την Ηρακλειά. Στην Αμοργό αναφέρεται από την Χώρα, τα Κατάπολα και τον Όρμο της Αιγιάλης. Αναφέρεται επίσης από την Σχινούσα.

Η Chrozophora tinctoria (=βαφική) είναι μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.

Ηρακλειά 23/07/2013
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Τετάρτη 9 Ιουλίου 2014

Carlina lanata

Ηρακλειά 08/06/2013
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Η Carlina lanata (εριώδης) είναι μεσογειακό ακανθώδες φυτό με μεγάλη εξάπλωση στα κατοικημένα νησιά μας Αμοργό (Ξώδοτος, Κόρακας, κ.α.), Ηρακλειά, Σχινούσα, όπως και στα ακατοίκητα νησιά μας Κέρο, Αντικέρι, Μάκαρες, Κίναρο, Αμοργοπούλα, Γραμβούσα, Νικουριά... Άνθιση στις αρχές του καλοκαιριού.

Ηρακλειά 28/06/2009
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Τρίτη 8 Ιουλίου 2014

Bryonia cretica

Κατάπολα 25/03/2007
Φυτό δηλητηριώδες με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα. Έρπον ή αναρριχώμενο με την βοήθεια ελίκων. Φύεται σε φρυγανότοπους και φράχτες.

Εκτός από την Αμοργό (Κατάπολα, Λαγκάδα, κ.α.), αναφέρεται επίσης από την Δονούσα και τις γειτονικές της νησίδες Μάκαρες.



Δευτέρα 7 Ιουλίου 2014

Anthemis scopulorum

Ηρακλειά 30/04/3006
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Η Ανθεμίς των βράχων (Anthemis scopulorum Rech. f. 1936) είναι ενδημική Κυκλάδων, Ανατολικού Αγαίου και Ν. Πελοποννήσου.
Βιότοπος: βράχοι που συνήθως επηρεάζονται από την θάλασσα, γι' αυτό και ευδοκιμεί σε νησίδες και βραχονησίδες, όπως οι δικές μας Πατελίδι της Αμοργού, Άβελας της Ηρακλειάς και Μάκαρες της Δονούσας.
Στην Αμοργό αναφέρεται από τα Θολάρια και από τα άλλα νησιά μας από την Ηρακλειά και την Δονούσα.

Ετυμολογία:
Anthemis > ανθεμίς (> άνθεμον), όνομα που χρησιμοποιεί ο Διοσκουρίδης για το χαμομήλι = Ανθεμίς.
scopulorum > γενική πληθυντικού του scopulus (> σκόπελος) βράχος = των βράχων.


Κυριακή 6 Ιουλίου 2014

Allium subhirsutum

Λαγκάδα 03/04/2010

Το Άλλιο το σχεδόν δασύτριχο διακλαδισμένο (Allium subhirsutum L. 1753) είναι μεσογειακό γεώφυτο με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. 
Φύεται σε ξηρά λιβάδια, πετρώδεις θέσεις, φρύγανα. Ανθίζει την άνοιξη.

Ετυμολογία:
Allium > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο).
subhirsutum > sub (υπό, σχεδόν) + hirsutum (δασύτριχο) =σχεδόν δασύτριχο
.


Κατάπολα 06/03/2006


Σάββατο 5 Ιουλίου 2014

Anacamptis collina

Ηρακλειά 04/04/2008
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Η Anacamptis collina (Ανακαμπτίς του λόφου) έχει σποραδική εξάπλωση στη Νότια Ελλάδα. Ανθίζει σε δύο κύματα, το πρώτο πολύ νωρίς την άνοιξη στα χαμηλά και το δεύτερο αρκετά αργότερα σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όπως έχει παρατηρήσει ο Γιάννης Γαβαλάς στην Ηρακλειά.

Στην Αμοργό έχει βρεθεί στα Κατάπολα. Για τα άλλα νησιά μας αναφέρεται από το Πάνω και από το Κάτω Κουφονήσι.

Στις άλλες Κυκλάδες αναφέρεται από την Άνδρο, Σίκινο, Αντίπαρο, Ίο...


Ηρακλειά 04/04/2008
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Παρασκευή 4 Ιουλίου 2014

Allium pallens



Το γεώφυτο Άλλιο το χλωμό (Allium pallens, L. 1762) είναι μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα. 
Φύεται σε θαμνώνες, φρύγανα, ξηρά λιβάδια. Ονομάστηκε χλωμό από το χρώμα του περιανθίου του. Ανθίζει από τον Μάιο και όλο το καλοκαίρι.

Ετυμολογία:
Allium > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο).
pallens > palleo (latin.) ωχριώ =ωχρό, χλωμό.




Πέμπτη 3 Ιουλίου 2014

Allium neapolitanum



Το Άλλιο το ναπολιτάνικο (Allium neapolitanum, Cirillo 1788) είναι μεσογειακό γεώφυτο με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Έχει χαρακτηριστικό τριγωνικό βλαστό με τη μια ακμή λιγότερο γωνιώδη από τις υπόλοιπες δύο και φύλλα 2-3, λεία. Σκιάδιο αραιό μέχρι 10εκ. διάμετρο με άνθη λευκά σε μακρείς ποδίσκους. Οι στήμονες είναι κοντύτεροι από τα τέπαλα. Ανθίζει την άνοιξη.

Ετυμολογία:
Allium > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο).
neapolitanum > Napoli (η ιταλική πόλη) > Νεάπολις (το αρχαίο όνομα της Napoli) = ναπολιτάνικο.




Τετάρτη 2 Ιουλίου 2014

Allium luteolum

Ηρακλειά 02/05/2008
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Το αγριόσκορδο Άλλιο το κιτρινωπό (Allium luteolum, Halácsy 1904) είναι ενδημικό των Κυκλάδων με κέντρο την Αμοργό. Συλλέχτηκε τον Μάιο του 1898 στην Αμοργό από τον Χρήστο Λεωνή και περιγράφτηκε το 1904 από τον Halácsy με δείγματα του Θ. Χελδράιχ από την Νάξο.
Στην Αμοργό φύεται σε πολλές θέσεις στην Χώρα, την Χοζοβιώτισσα, τον Μούρο, τον Κάτω Κάμπο της Αρκεσίνης, τον Κρίκελο της Αιγιάλης και στη νησίδα Γραμβούσα.
Από τα κατοικημένα αμοργιανά νησιά αναφέρεται από την Ηρακλειά, την Δονούσα και την Σχινούσα. Από τα ακατοίκητα αναφέρεται από το Κάτω Κουφονήσι, την Αμοργοπούλα (Άνυδρο), την Κέρο, το Αντικέρι και τις Μάκαρες. Από τις νησίδες των νησιων μας αναφέρεται από το Βενέτικο της Ηρακλειάς και την Οφιδούσα και το Πρασονήσι της Σχινούσας.
Στις άλλες Κυκλάδες έχει βρεθεί σε λίγες θέσεις της Νάξου, της Ανάφης και της Αντιπάρου.
Βιότοπος: φρύγανα σε βραχώδεις τοποθεσίες, σε υψόμετρα 0 - 600 (-900) μ.
Πολυετές βολβόριζο φυτό.
Άνθη 5-25 κιτρινωπά και σπάνια ρόδινα.
Ανθίζει Μάιο - Ιούνιο.

Ετυμολογία:
Allium > > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο).
luteolus, a, um > υποκοριστικό του luteus κίτρνος = κιτρινωπό.

Ηρακλειά 26/04/2012
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς



Τρίτη 1 Ιουλίου 2014

Ornithogalum umbellatum

Χώρα 26/03/2007

Το Ornithogalum umbellatum, L. 1753, s. lat., είναι ευρωμεσογειακό είδος με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με επιστημονικές απόψεις, είναι πολύ συγγενικό ή ταυτίζεται με το Ornithogalum divergens, Boreau 1847, με βάση χρωματοσωματικές έρευνες.
Βιότοπος: καλλιεργούμενοι και ακαλλιέργητοι αγροί (κυρίως στις παρυφές τους), ελαιώνες, υγρά λιβάδια, δολίνες, σε υψόμετρα 0-1200 μ.
Πολυετές βολβόριζο φυτό, με ωοειδή βολβό και μορφές προσαρμοσμένες στην παραδοσιακή γεωργία.
Φύλλα 4-7 όρθια και αποκλίνοντα, γραμμοειδή.
Άνθη 6-15 στην πλήρη ανθοφορία.
Ανθίζει τέλη Μαρτίου - αρχές Ιουνίου.

Ετυμολογία:
Ornithogalum >  Όρνις (πτηνό,  όρνιθα, κόττα) + γάλα. Αναφέρεται στην φράση «και του πουλιού το γάλα», λόγω του λευκού χρώματος των τεπάλων του.
umbellatus, a, um > umbélla, σκιάδιο, ομπρέλα ==> από την διάταξη των φύλλων.
divergens > di + vergo αποκλίνω ==> με αποκλίνοντα φύλλα ή άνθη = αποκλίνον.


Κυριακή 29 Ιουνίου 2014

Asphodeline lutea

Χοζοβιώτισσα 05/04/2007


Πρώτη αναφορά για τις Κυκλάδες.
Η Ασφοδελίνη η κίτρινη [Asphodeline lutea (L.) Rchb. 1830] είναι ευρωμεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα, εκτός των Κυκλάδων.
Βλαστός γεροδεμένος, μέχρι 80 εκ., με φύλλα σε όλο το μήκος του, εκτός της ταξιανθίας.
Φύεται σε πετρώδεις τοποθεσίες της ορεινής και ημιορεινής ζώνης.
Ανθίζει από τα τέλη Απριλίου.

Ετυμολογία:
Asphodeline > υποκοριστικό του Asphodelus > ασφόδελος (αβέβαιας ετυμολογίας) = Ασφοδελίνη
lutea = κίτρινη.

Τρίτη 24 Ιουνίου 2014

Smyrnium creticum

Αμοργοπούλα (Άνυδρος) 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

To Smyrnium creticum είναι ενδημικό φυτό και των δύο πλευρών του Αιγαίου, με ευρεία εξάπλωση στις Κυκλάδες.
Στην Αμοργό αναφέρεται από τον Προφήτη Ηλία της Χώρας,  και τις νησίδες Άνυδρο (Αμοργοπούλα), Λιάδι και Λέβιθα.
Ισχυρό διετές ή βραχύβια πολυετές φυτό με ύψος έως 120  εκατοστά.
Βιότοπος: βραχώδεις πλαγιές, ρεματιές σε υψόμετρα 0-1200 μ.
Ανθοταξία σε σκιάδιο και πέταλα πράσινα.
Άνθιση: Απρίλιος - Ιούνιος.
Ετυμολογία:
Smyrnium < σμύρνα (αρωματική ρητίνη) ==> αναφορά στο άρωμα των σπερμάτων.
creticum < Creta Κρήτη.
==> σμύρνιον· οἱ δὲ ἱπποσέλινον, οἱ δὲ ἀγρίολον, οἱ δὲ σέλινον ἄγριον, οἱ δὲ πολυπίθιον, Ῥωμαῖοι ὀλυσάθρουμ (Διοσκουρίδης)

Πέμπτη 19 Ιουνίου 2014

Artemisia arborescens

Θολάρια 26/03/2007

Η Αρτεμισία η δενδροειδής (Artemisia arborescens (Vaill.) L. 1763) είναι μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα, με εξαίρεση την Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία και Δ. Μακεδονία.

Κοινό όνομα: αψιθιά, παραφθορά του αρχαίου «αψίνθιον». Ο Διοσκουρίδης αναφέρει το «αψίνθιον βαθύπικρον» και το «αψίνθιον θαλάσσιον».


Βιότοπος: ακαλλιέργητα χωράφια, άκρες δρόμων, βραχώδεις πλαγιές σε υψόμετρα 0-400 (-900) μ.
Πολυετής πυκνός θάμνος με δενδροειδή μορφή, αρωματικός, πικρός, καλυμμένος με ασημόλευκο χνούδι.
Βλαστοί 50-100 εκ.
Φύλλα πτερόλοβα ή δις πτερόλοβα με λοβούς στενούς, στρογγυλωπούς στην άκρη.
Ανθοφόρα κεφάλια στρογγυλά, 6-7 χιλ, που σχηματίζουν μεγάλες πολυανθείς φόβες.

Ετυμολογία:
Artemisia > Άρτεμις- // κατά άλλη εκδοχή από την Αρτεμισία Β (350 π.Χ., αδελφή και σύζυγο του Μαύσωλου της Καρίας ==> το φυτό αναφέρει ο Πλίνιος (23–79 μ.Χ.).
arborescens > arbor δέντρο = δενδροειδής
.

Περισσότερα για το αψέντι και τις αψιθιές στα Θολάρια, μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο:


Παρασκευή 13 Ιουνίου 2014

H φάβα της Αμοργού, μία και μοναδική


Κείμενο: Νίκος Νκητίδης (Αμοργός)
Φωτογραφίες: Γιάννης Φ. Γαβαλάς (Ηρακλειά)


Οι Ίωνες έφυγαν από την Αιγιαλεία και αποίκισαν τη Μικρά Ασία και νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Ίωνες από τη Σάμο πήγαν γύρω στον 8ο π.Χ. αιώνα στην Αμοργό και ίδρυσαν την Αιγιάλη, στην ανατολικότερη περιοχή του νησιού. Σήμερα η Αιγιάλη διατηρεί το αρχαίο της όνομα, αν και στη ντοπιολαλιά είναι ελαφρώς παρεφθαρμένο σε «Γιάλη». Το όνομά της προέρχεται από τη λέξη «αιγιαλός», που σημαίνει την ομαλή παραλία από άμμο ή βότσαλα. Και πράγματι, η Αιγιάλη διαθέτει έναν εκτεταμένο αιγιαλό, δηλαδή μια μεγάλη αμμουδιά. Τα ονόματα αιγιαλός, Αιγιαλεία, Αιγιάλη Αιγαίο προέρχονται από την λέξη αιξ-αιγός, που, ανάλογα, σημαίνει το κύμα ή την αίγα (κατσίκα). Ο αιγιαλός είναι, επομένως, η παραλία που σκάει ομαλά το κύμα.
Στην αρχαιότητα μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες ο αιγιαλός αποτελούσε και το λιμάνι για τα ξύλινα πλοία, που τον χειμώνα τα τραβούσαν έξω. Οι οικισμοί ήταν πιο ψηλά. Όπως η Αιγιάλη απλοποιήθηκε σε Γιάλη, έτσι και ο αιγιαλός έγινε γιαλός στο νησιώτικο ιδίωμα. Σήμερα ο γιαλός της Αιγιάλης κατοικείται, μετά και τη ραγδαία τουριστική του ανάπτυξη, και μετονομάστηκε σε Όρμο επί το τουριστικότερο. Οι κάτοικοι των χωριών που είναι χτισμένα στο βουνό συνεχίζουν να λένε «πάω στον γιαλό». Και οι ηλικιωμένοι κάτοικοι της Χώρας της Αμοργού συνεχίζουν να λένε «κατεβαίνω στον γιαλό», όταν αναφέρονται στο λιμάνι των Καταπόλων. Θυμηθείτε και τους στίχους του νησιώτικου τραγουδιού: «στο ΄πα και στο ξαναλέω, στον γιαλό μην κατεβείς».
Λεπτομέρειες θα πείτε, αλλά από κάτι τέτοιες λεπτομέρειες διαπιστώνουμε τη συνέχεια που υπήρχε στις παραδοσιακές κοινωνίες από την αρχαιότητα μέχρι πριν λίγα χρόνια. Στην Αιγιάλη διατηρείται μέχρι σήμερα η αρχαία καλλιέργεια ενός οσπρίου, που μας δείχνει αυτή τη συνέχεια. Ας δούμε την ιστορία της.

Ο Τουρνεφόρ


Το φθινόπωρο του 1700 ο διάσημος στην εποχή του Γάλλος βοτανικός Πιτόν ντε Τουρνεφόρ, στο πλαίσιο ενός εξερευνητικού του ταξιδιού στο Αιγαίο που χρηματοδοτούσε ο βασιλιάς της Γαλλίας, επισκέφθηκε την Αμοργό και τα νησιά της. Πήγε πρώτα στη Δονούσα, που την βρήκε να κατοικείται από 5-6 βοσκούς. Στη συνέχεια αποβιβάστηκε στην Αμοργό, που την είδε να είναι καλά καλλιεργημένη κι από εκεί κατευθύνθηκε στα κοντινά νησιά Κέρο, Σχινούσα και Ηρακλειά, που ήταν ακατοίκητα και ανήκαν στη Μονή Χοζοβιώτισσας της Αμοργού. Στη Σχινούσα βρήκε τα χαλάσματα ενός οικισμού και στην Ηρακλειά δυο καλόγερους που φρόντιζαν 2-3 κοπάδια κατσίκια.
Μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους (1832), πολλά μοναστηριακά κτήματα σταδιακά άρχισαν να απαλλοτριώνονται και να δίνονται σε ακτήμονες. Έτσι έγινε και με τα νησιά που κατείχε η Μονή Χοζοβώτισσας, τα οποία άρχισαν να κατοικούνται από το 1850 και μετά από αμοργιανές οικογένειες, που συνέχισαν τις συνήθειες του μητρικού νησιού. Στις διατροφικές τους συνήθειες, εξέχουσα θέση κατείχε το κατσούνι, από το οποίο παρασκευάζεται η περίφημη αμοργιανή φάβα και η οποία στην ντοπιολαλιά είναι περιέργως γένους ουδετέρου (το φάβα). Προχώρησαν όμως και σε δικές τους δημιουργίες, όπως είναι η τρομερή αλιευτική παράδοση στο Κουφονήσι και ο Αρακλειανός μουσικός σκοπός στην Ηρακλειά.
Σήμερα η Αμοργός και τα μικρότερα νησιά, που συνθέτουν τις Μικρές Κυκλάδες, αποτελούν ανερχόμενους τουριστικούς παραδείσους, με ευεργετικά αποτελέσματα στο εισόδημα των κατοίκων. Δεν ήταν όμως έτσι τα πράγματα μέχρι πριν 30-40 χρόνια. Η ζωή ήταν δύσκολη και στην καθημερινή διατροφή κυριαρχούσε «το φάβα». Με την πλούσια ποσότητα πρωτεΐνης, που είχε, αντικαθιστούσε το κρέας.

Εξαιρετική ποιότητα


Το 1884, δηλαδή στην πρώτη περίοδο του αποικισμού Δονούσας, Κουφονησιού, Σχινούσας και Ηρακλειάς από αμοργιανές οικογένειες, εκδόθηκε μία εθνολογική έρευνα για την Αμοργό του σπουδαίου στην εποχή του ερευνητή Αντωνίου Μηλιαράκη. Για την διατροφή των Αμοργιανών ο Μηλιαράκης γράφει ότι το κύριο φαγητό τους ήταν το κατσούνι «φημιζόμενον επί τη εξαιρέτω αυτού ποιότητι». Από το κατσούνι έκαναν «το φάβα», που, όπως διευκρινίζει ο Μηλαριάκης, πρόκειται για τρόπο μαγειρέματος, γιατί φάβα έκαναν και από άλλα όσπρια.
«Ως προς την τροφή, οι Αμοργιανοί ζουν λιτά, όπως όλοι οι νησιώτες, αλλά αυτό που τους διακρίνει είναι ότι για κύρια τροφή χρησιμοποιούν τα όσπρια και ιδίως το κατσούνι. Κάθε οικογένεια φροντίζει  να έχει κατσούνι για όλο τον χρόνο. Είναι δε το όσπριο αυτό εξαίρετο στην γεύση και σ’ αυτό συντελεί και το άριστο εγχώριο ελαιόλαδο. Πριν αποθηκεύσουν το κατσούνι (όπως και τη φακή) το τρίβουν στις παλάμες με λάδι, γιατί πιστεύουν ότι έτσι διατηρείται καλύτερα και δεν μαμουνιάζει», γράφει ο Μηλιαράκης και διευκρινίζει ότι κρέας έτρωγαν συνήθως στις γιορτές. Έτσι το πλούσιο σε πρωτεΐνη και ιχνοστοιχεία κατσούνι αποτελούσε στις Μικρές Κυκλάδες το κρέας των φτωχών.
Κατσούνι ονομάζεται σε πολλά νησιά του Αιγαίου ένα είδος μαχαιριού ή δρεπανιού, που έχει σχήμα ημισελήνου. Πιθανότατα από αυτό το αγροτικό εργαλείο θερισμού πήρε το όνομά του και το φυτό, από το οποίο παράγεται η αμοργιανή φάβα. «Κατσούνι» είναι και το όνομα πολλών παραλιών σε νησιά του Αιγαίου (Ρόδος, Σαντορίνη, Ψαρά), που έχουν παρόμοιο ημισεληνοειδές σχήμα.

Ψυχανθές


Χλωριδικά το κατσούνι ανήκει στην μεγάλη οικογένεια των ψυχανθών, που περιλαμβάνει τη φακή, τα φασόλια, τα ρεβύθια κ.α. Μέχρι το 2008 πιστευόταν ότι το κατσούνι αποτελούσε μια ποικιλία του λαθουριού (Lathyrus clymenum). Όμως μία έρευνα του Εργαστηρίου Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών υποστηρίζει ότι το κατσούνι αποτελεί μια ποικιλία του αρακά (Pisum sativum). Η δημιουργία αυτής της σπάνιας ποικιλίας είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας επιλογής και εξέλιξης (από την προϊστορική ήδη εποχή) που συνέβη και συνεχίζεται μόνο στην Αμοργό και από το 1850 σε Δονούσα, Σχινούσα και Ηρακλειά.
Για να υπάρχει καλή σοδειά, χρειάζεται την εποχή της σποράς «να ρίξει δυο τρία καλά νερά και να γίνει το χωράφι λάσπη», υποστηρίζει ο Μιχάλης Οικονομίδης από τα Θολάρια της Αιγιάλης. Κι αυτό χρειάζεται, γιατί το κατσούνι έχει πολύ σκληρούς σπόρους που το λασπώδες έδαφος τούς κάνει να μαλακώσουν και να φυτρώσουν μαζικά. Αλλά και την άνοιξη, όταν δένουν οι καρποί, χρειάζεται «ένα καλό νερό» για καλή συγκομιδή.

Στην Ηρακλειά


Στην Ηρακλειά οι περισσότεροι κάτοικοι προέρχονται από την Αιγιάλη της Αμοργού και ειδικότερα από τα Θολάρια, όπως άλλωστε φαίνεται και από τους πολλούς Γαβαλάδες που ζουν στο όμορφο αυτό νησί. Ο Νίκος Γαβαλάς συνεχίζει στην Ηρακλειά την παραδοσιακή παραγωγή του κατσουνιού σε όλα της τα στάδια. Στις αρχές του καλοκαιριού θερίζει τα χωράφια και στη συνέχεια λιχνίζει στο πέτρινο αλώνι για να πάρει τον καρπό. Αργότερα οι νοικοκυρές, όπως η Φανή Γαβαλά, θα σπάσουν το κατσούνι στον χειρόμυλο, που παραμένει ο ίδιος από την εποχή των κυκλαδικών ειδωλίων μέχρι σήμερα. Το σπασμένο κατσούνι θα καθαριστεί από τα φλούδια κι άλλα ξένα στοιχεία και θα είναι έτοιμο να αποδώσει «το φάβα» με την μοναδική γεύση, τα πλούσια ιχνοστοιχεία και τις φαρμακευτικές ιδιότητες, που αναπτύχθηκαν σε διημερίδα που οργάνωσε στην Αμοργό η Ελληνική Εταιρία Εθνοφαρμακολογίας.
Ο μακροβιότερος δημοτικός άρχοντας της Ελλάδας, ο επί 20ετία κοινοτάρχης Ηρακλειάς και μακαρίτης πλέον Φάνης Γαβαλάς με πληροφόρησε ότι το καθάρισμα του σπασμένου κατσουνιού γίνεται με τον «τουμπανά», που έχει το σχήμα του κόσκινου και δερμάτινη βάση. Χρησιμεύει στο τουμπάρισμα του καρπού, δηλαδή στο τίναγμα ψηλά και το ξεχώρισμα (με τη βοήθεια της βαρύτητας) του καρπού από το ελαφρύ φλούδι, που μετά απομακρύνεται με ένα φύσημα ή με το χέρι. Χρησιμοποιείται επίσης και το «γυροκόσκινο», το οποίο διαχωρίζει τον καρπό από τους σπόρους του παράσιτου «κολλιτσάνος» (Emex spinosa).
Στην Αμοργό, σε όλη την ιστορική της διαδρομή, και μέχρι πριν λίγα χρόνια στη Δονούσα, το Κουφονήσι, τη Σχινούσα και της Ηρακλειά η βάση της διατροφής του κόσμου ήταν το κατσούνι, «το κρέας των φτωχών». Σήμερα το κατσούνι αποτελεί ένα εκλεκτό βιολογικό προϊόν και πωλείται τρεις φορές ακριβότερα από  το κρέας.




Πέμπτη 12 Ιουνίου 2014

Matthiola incana

Δονούσα 05/03/2013
photo (c) Δαυΐδ Κουτσογιαννόπουλος

Πρώτη αναφορά από την Δονούσα. Αγριοβιολέτα της Μεσογείου. Το όνομά της incana (= λευκότριχη) οφείλεται στο τρίχωμα των φύλλων της. Στις Κυκλάδες αναφέρεται επίσης από την Άνδρο, την Τήνο και την Θηρασιά.

Τρίτη 10 Ιουνίου 2014

Ornithogalum creticum

Αμοργοπούλα (Άνυδρος) 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Το Ορνιθόγαλο το κρητικό (Ornithogalum creticum Zahar., 1977) είναι ενδημικό Κρήτης, Καρπάθου και Κυκλάδων.
Στις Κυκλάδες αναφέρεται από τις αμοργιανές νησίδες Μάκαρες της Δονούσας, το Λιάδι και την Αμοργοπούλα (Άνυδρος).
Φύεται σε ασβεστολιθικούς βράχους, πετρώδεις θέσεις και φρύγανα σε υψόμετρα 0-1.500 μ.
Φύλλα 5-8, που συχνά έχουν μαραθεί κατά την ανθοφορία.
Άνθη ελαφρώς αρωματικά. Περιάνθιο ανοιχτά πρασινωπό προς το εσωτερικό
Ανθίζει Απρίλιο-Ιούνιο.


Ετυμολογία:
Ornithogalum > Όρνις (πτηνό,  όρνιθα, κόττα) + γάλα. Αναφέρεται στην φράση «και του πουλιού το γάλα», λόγω του λευκού χρώματος των τεπάλων του.
creticum > Creta Κρήτη





Παρασκευή 6 Ιουνίου 2014

Origanum calcaratum

Αμοργοπούλα (Άνυδρος) 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Το Ορίγανο το πληκτροφόρο (Origanum calcaratum, Juss. 1789) είναι ενδημικό του Νότιου Αιγαίου.
Περιγράφτηκε το 1789 από την Αμοργό και την ορθοπλαγιά της Μονής Χοζοβιώτισσας.
Από τότε έχει βρεθεί σε Κέρο, Αστυπάλαια, Ικαρία, Χάλκη, σε διάφορες νησίδες (Αμοργοπούλα, Οφειδούσα, Ζαφορά) και σε μία θέση στη Σητεία της Κρήτης το 1964.
Στην Αμοργό φύεται σε πολλά μέρη του νησιού: Χοζοβιώτισσα, Κρίκελος, Λαγκάδα, Ποταμός. Επίσης στο νησί της Νικουριάς και στη γειτονική νησίδα Άτιμο. Κι ακόμα στην βραχονησίδα Βιόκαστρο. Έχει συλλεγεί επίσης από τα αμοργιανά νησιά Κέρος και Αμοργοπούλα (Άνυδρος).
Τοπικά ονόματα: κεφαλόχορτο», «δίκταμος της Αμοργού» ή «αμοργιανό τσάι» και συλλέγεται για την παρασκευή φαρμακευτικού ροφήματος.
Παλαιογεωγραφικό είδος, θεωρείται αρχέγονη μορφή του γένους Origanum και ο στενότερος συγγενής του είναι ο δίκταμος της Κρήτης.
Είναι πολυετές αρωματικό και φαρμακευτικό φυτό.
Φυτρώνει σε σχισμές βράχων και κρημνούς, σε υψόμετρα μέχρι 700 μ..
Φύλλα δερματώδη ωοειδή ή σχεδόν στρογγυλά.
Ανθίζει Μάιο - Αύγουστο.

*** Περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (2009).με τον χαρακτηρισμό Τρωτό (VU).

Ετυμολογία
Origanum > όρος + γανώ (λάμπω, χαίρομαι), η χαρά τους βουνού - αναφορά στον φυσικό του βιότοπο. Ορίγανον, ρίγανη.
calcaratum > calcar, calcaris το πλήκτρο, το σπηρούνι του κόκκορα ==> από την απόληξη του άνθους = πληκτροφόρο
:





Τετάρτη 4 Ιουνίου 2014

Orchis anatolica

Δονούσα 04/03/2013
photo (c) Δαυΐδ Κουτσογιαννόπουλος

Η Orchis anatolica, Boiss. 1844, είναι ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου. Περιγράφτηκε από την Καρία της
Μικράς Ασίας. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Κρήτη, τις Κυκλάδες και το ανατολικό Αιγαίο.
Άνθη μεγάλα, με αραιή διάταξη και χρώμα από κόκκινο μέχρι άσπρο. Το μεσαίο τμήμα του χείλους έχει σκουροκόκκινες σειρές κουκκίδων.
Βλαστός στο πάνω τμήμα του με έντονη κόκκινη χροιά. Φύλλα ανοιχτοπράσινα
Φύεται σε πετρώδεις πλαγιές, αραιούς φρυγανότοπους και ανοιχτό περιβάλλον
Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου.

Ετυμολογία:
Orchis > Όρχις (αρσενικού γένους), φυτό με δύο κονδύλους σε σχήμα όρχεων που αναφέρει ο Διοσκουρίδης // ο όρχις (<ορχίδιον < αρχίδι)
anatolica > Anatolia, η μη ευρωπαϊκή Τουρκία > ανατολή = ανατολίτικη.



Δευτέρα 2 Ιουνίου 2014

Helichrysum amorginum από την Αμοργοπούλα (Άνυδρο)

Αμοργοπούλα (Άνυδρος) 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Το Ελίχρυσο το αμοργινό (Helichrysum amorginum) είναι στενοενδημικό της Αμοργού και των νησιών της και περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (RDB 1996). Η νησίδα Αμοργοπούλα (Άνυδρος) βρίσκεται στην μέση του πελάγους, ανάμεσα σε Αμοργό, Θήρα και Ανάφη. Ο Γιάννης Γαβαλάς είναι μόνιμος κάτοικος της Ηρακλειάς και δεινός ερευνητής της φύσης στα αμοργιανά νησιά των Μικρών Κυκλάδων. Ο συνδυασμός και των τριών είναι οι φωτογραφίες του Γιάννη Γαβαλά που βλέπετε του Helichrisum amorginum από τη νησίδα Αμοργοπούλα. Το Ελίχρυσο το αμοργινό φύεται αποκλειστικά σε βράχους και γκρεμούς με μέτωπο προς τη θάλασσα.

Αμοργοπούλα (Άνυδρος) 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Αμοργοπούλα (Άνυδρος) 26/05/2014
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς