Οι φίλοι του μπλοκ

Παρασκευή 18 Σεπτεμβρίου 2009

Carduelis cannabina φανέτο

Κρίκελος (Θεολόγος) 26/09/2007 mount Krikelos (Theologos)

Το φανέτο (Carduelis cannabina) προτιμά τους θαμνότοπους, όπου και φωλιάζει. Ανήσυχο και δραστήριο.

Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου 2009

Galerida cristata κορυδαλλός

Όρμος Αιγιάλης 23/11/2007 Aegiali (Ormos)

Ο κορυδαλλός (Galerida cristata), που το κοινό του όνομα είναι «κατσουλιέρης», στην Αμοργό λέγεται «τρουτσουλίτης». Ξεχωρίζει από το αρκετά μακρύ και ανασηκωμένο λοφίο του. Μόνιμος κάτοικος Αμοργού, όπως ο εικονιζόμενος που κάνει το αμμόλουτρό του.

Τρίτη 15 Σεπτεμβρίου 2009

Crithmum maritimum

Θολάρια (Ψιλή Άμμος) 27/09/2007 Tholaria


Το Crithmum maritimum, L. 1753, είναι μεσογειακό φυτό, ευρύτατα διαδεδομένο στην παραλιακή Ελλάδα.
Τοπική ονομασία: κρίταμο.
Βιότοπος: βράχια, τοίχοι και αμμουδιές, πάντα κοντά στη θάλασσα.
Eίναι πολυετές φυτό με βλαστούς διακλαδισμένους.
Τα σαρκώδη φύλλα του είναι επιμήκη και έχουν χαρακτηριστικό γλαυκό χρώμα.
Τα άνθη, που είναι λευκά σε πυκνό σκιάδιο, παρουσιάζονται το φθινόπωρο.

Από νωρίς οι αρχαίοι Έλληνες ξεχώρισαν αυτό το γλαυκό φυτό με τα λογχοειδή σαρκώδη φύλλα. Το ονόμασαν Κρήθμον γιατί οι σπόροι του μοιάζουν πολύ μ’ αυτούς του κριθαριού.
Το κρίταμο είναι πλούσιο σε μεταλλικά άλατα και βιταμίνη C και χρησιμοποιείται από τα παλιά χρονια ως σήμερα σαν διουρητικό. Η γειτνίαση του φυτού με τη θάλασσα του προσδίδει μια μάλλον έντονη αλμυρή γεύση, χαρακτηριστικό που του έδωσε το προσωνύμιο «αλμύρα».
Σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας συλλέγονται από τον Μάιο ως τον Ιούλιο τα σαρκώδη φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί του φυτού για τη δημιουργία ενός νόστιμου τουρσιού που συνοδεύει ευχάριστα θαλασσινούς μεζέδες, ούζο και τσίπουρο.
Η παλιότερη αναφορά για τη χρήση αυτή του κρίταμου είναι από τον Διοσκουρίδη, ο οποίος, πέρα από τις εμμηναγωγές και διουρητικές ιδιότητες του φυτού, αναφέρει πως «λαχανεύεται εφθόν τε και ωμόν εσθιόμενον, και ταριχεύεται δε εν άλμη» δηλαδή μπορεί να φαγωθεί βραστό ή ωμό καθώς επίσης και να παστωθεί στην άλμη.
Κατά τη συλλογή των φύλλων χρειάζεται προσοχή ώστε να μη ξεριζώνεται ολόκληρο το φυτό.

Ετυμολογία
Crithmum > κρήθμον > κριθή ==> για την ομοιότητα των σπερμάτων με αυτά της Κριθής (κριθαρού).
maritimum > mare = παραθαλάσσιο.

«κρῆθμον θαμνῶδές ἐστι βοτάνιον, ἀμφιλαφές, περὶ πῆχυν τὸ ὕψος, φυόμενον ἐν πετρώδεσι καὶ παραθαλασσίοις τόποις, φύλλοις περίπλεον λιπαροῖς καὶ ὑπολεύκοις...»
Διοσκουρίδης
.

Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου 2009

Colchicum variegatum

Χώρα 27/09/2007

Το Colchicum variegatum L. 1753, είναι φυτό των Κυκλάδων, των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και της Δ-ΝΔ Μικράς Ασίας.
Τα πρώτα αγριολούλουδα που ανθίζουν στην Αμοργό το φθινόπωρο, από τα τέλη Σεπτεμβρίου στα ορεινά, είναι τα κολχικά, που αποδίδουν όμορφα ρόδινα κρινάκια. Πρόκειται για βολβόριζα φυτά, που μοιάζουν με τους κρόκους αλλά δεν έχουν καμία σχέση μ' αυτούς.Είναι δηλητηριώδη σε όλα τα μέρη του φυτού, με την κολχικίνη να αποτελεί ένα δραστικό δηλητήριο. Σϋμφωνα με την μυθολογία, με ένα τέτοιο δηλητήριο η Μήδεια σκότωσε τα παιδιά της στην Κολχίδα και γι' αυτό τα φυτά αυτά ονομάστηκαν κολχικά, τα οποία στην Ελλάδα εμφανίζονται με πάνω από 20 είδη.
Το Colchicum variegatum είναι από τα ωραιότερα κολχικά με μεγάλα κομψά άνθη, διακοσμημένα με ρόδινους ρόμβους που δίνουν την εικόνα ενός ψηφιδωτού-μωσαϊκού. Μοιάζει πολύ με το Colchicum macrophyllum, που προτιμά όμως γόνιμα και σκιερά εδάφη σε Κρήτη και Δωδεκάνησα. Τα φύλλα και των δύο ειδών βγαίνουν μετά την άνθιση, την άνοιξη. Το Colchicum variegatumum είναι ο πρόγονος του καλλιεργούμενου Colchicum agrippinum.
Το Colchicum variegatum έχει βολβό διαμέτρου 3-5 εκ., ωοειδή με εξωτερικούς χιτώνες μαύρους ή σκούρους καφέ. Άνθη 1-3, με εύκαμπτο σωλήνα και με φωτεινό ιώδες-πορφυρό χρώμα και εμφανή ψηφιδοποίης.
Βιότοπος: φρύγανα, βραχώδεις και πετρώδεις πλαγιές σε υψόμετρα 0-1200 μ.
Άνθιση: Σεπτέμβριος - Νοέμβριος.

Ετυμολογία:
Colchicum > Κολχίς (αρχαία όνομα της σημερινής Γεωργίας). Κατά τον Διοσκουρίδη, το κολχικό φύτρωνε άφθονο στην Κολχίδα και την Μεσσηνία.
variegatum > vario (ποικίλω) = ποικίλο, διάστικτο.

Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου 2009

Carduelis carduelis καρδερίνα

Χώρα 22/11/2007 Βαλσαμίτης

Η καρδερίνα (Carduelis carduelis) είναι κοινή το καλοκαίρι, όταν έρχεται στην Ελλάδα για να φωλιάσει. Στις ζεστές και νότιες περιοχές, όπως η Αμοργός, παραμένει και τον χειμώνα. Ωδικό πτηνό που φτάνει σε μήκος τα 12 εκατοστά. Όμορφο με τα χρώματά του και δημοφιλές.

Χώρα 22/11/2007 Chora

Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 2009

Drimia numidica - maritima

25/09/2007

Η Δριμία η νουμιδική (Drimia numidica (Jord. & Fourr.) J.C.Manning & Goldblatt 2004) είναι βολβώδες μεσογειακό φυτό, οινό φυτό και πλατιά διεσπαμένο φυτό στην Ελλάδα.
Συνώνυμα: Urginea maritima L. (Baker) 1873 // Drimia maritima (L.) Stearn 1978.
Κοινά ονόματα: κρεμμύδα, σκιλλοκρεμμύδα.
Λαϊκό όνομα στην Αμοργό: «σκιλλοκρεμμύδα», «κρομμυδοσκέλλα» και «ασκέλλα», με κυρίαρχο το αρχαίο «σκίλλη».
Βιότοπος: Βραχώδεις ασβεστολιθικές θέσεις, διάκενα δασών, περιστασιακά σε ελαιώνες, σε υψόμετρα 0-800 μ.
Ο βολβός της σκιλλοκρεμύδας είναι ογκώδης και φτάνει σε διάμετρο τα 15 εκατοστά. Σε πολλά σημεία στην Αμοργό ο μισός βολβός είναι πάνω από το έδαφος, είτε γιατί έχει φυτρώσει στην σχισμή κάποιου βράχου είτε γιατί έχει αποπλυθεί το χώμα γύρω του από κάποιο καλοκαρινό μπουρίνι.
Τα φύλλα της είναι λεία, πλατιά και λογχοειδή. Βγαίνουν την άνοιξη σε δέσμη αλλά το καλοκαίρι ξεραίνονται και πέφτουν, λίγο πριν από την άνθηση.
Ο ανθοφόρος βλαστός είναι όρθιος, λεπτός, άφυλλος και κοκκινωπός. Τα άνθη, που σχηματίζουν πυκνή και μακρόστενη ταξιανθία, έχουν τέπαλα λευκά με ρόδινο νεύρο. Παρά το κατά καιρούς όνομά της (maritima - παράλια), η σκιλλοκρεμμύδα βγαίνει παντού και σ' όλα τα εδάφη και φυσικά στα αλατώδη δίπλα στην θάλασσα.
Είναι φυτό δηλητηριώδες αλλά χρησιμοποείται σε πολλές φαρμακευτικές εφαρμογές, ήδη από την αρχαιότητα. Είναι βέβαια και αγαπητό, γιατί θεωρείται σύμβολο καλοτυχίας γι' αυτό και συνεχίζουμε να το κρεμάμε έξω από τις πόρτες την Πρωτοχρονιά. Φαίνεται ότι η συνήθεια αυτή είναι αρχαία, γιατί το ίδιο έκανε και ο Πυθαγόρας ως αλεξιφάρμακο.
Ο Γάλλος περιηγητής Σονινί (Sonnini de Manoncourt) στο ελληνικό χρονικό του γράφει ότι το 1779 που επισκέφθηκε την Αμοργό έμποροι από την Αγγλία φόρτωναν καραβιές με «εγγλέζικο χόρτο» (είδος βαφικού λειχήνα που απέδιδε κόκκινο χρώμα) και σκιλλοκρεμύδες που, όπως γράφει, «είναι ένα φυτό που φυτρώνει ανάμεσα στους βράχους και θεραπεύει τους λειχήνες (έρπητες)».
Ο ίδιος ο Σονινί είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει τα λαμπρά αποτελέσματα της θεραπείας. Και γράφει πως χρησιμοποιούσαν οι νησιώτες τις σκιλλοκρεμμύδες. Έκοβαν ένα κομμάτι από τον βολβό κι έτριβαν με αυτό εκείνο το σημείο του δέρματος που έπασχε, αφού προηγουμένως το χάραζαν για να απορροφήσει καλύτερα τον χυμό. Έτσι εξαφανίζονταν εντελώς οι έρπητες.
«Αλλά στην χώρα των δεισιδαιμονιών», γράφει ο Σονινί, «δεν περιορίζονται μόνο στις εφαρμογές που επιβάλει η πρακτική εμπειρία. Αποδίδουν στην σκιλλοκρεμμύδα και την ιδιότητα να διατηρεί τα δόντια λευκά και ολόγερα. Τρίβοντάς τα με τον βολβό; Όχι. Μόλις δεις σκιλλοκρεμμύδα να φυτρώνει γονατίζεις και δαγκώνεις το φυλλαράκι που προβάλλει από το χώμα, άσπρο όπως είναι με μαύρες βούλες».
Το όνομα της σκιλλοκρεμμύδας είναι αρχαίο. Προέρχεται από την «σκίλλη». Ο Σονινί μας πληροφορεί ότι στα νησιά του Αιγαίου την ονόμαζαν επίσης «κουβαρόσκιλλα» και «αρχιδόσκιλλα», διατηρώντας βέβαια κυρίαρχο το αρχαίο όνομα «σκίλλη».

Ετυμολογία:
Drimia > δριμύς ==> αναφορά στις ουσίες του βολβού που μπορεί να ερεθίσουν το δέρμα.
numidicus, a, um > Numidia Νουμιδία, όνομα ρωμαΐκής επαρχίας στην Βόρεια Αφρική, που σήμερα αντιστοιχεί στην ΒΑ Αλγερία.
Urginea > από το όνομα της αλγερινής φυλής Ben Urgin.
maritimus a, um > mare = παραθαλάσσιος.

Τετάρτη 9 Σεπτεμβρίου 2009

Phylloscopus trochilus θαμνοφυλλοσκόπος

Όρμος Αιγιάλης 29/09/2007 Aegiali (Ormos)

Ο θαμνοφυλλοσκόπος (Phylloscopus trochilus) είναι κοινός στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπου και αναπαράγεται. Είναι άφθονος και στην Ελλάδα άνοιξη και φθινόπωρο που μεταναστεύει. Ο θαμνοφυλλοσκόπος της φωτογραφίας τσιμπολογάει ένα μάραθο στην παραλία της Αιγιάλης.

Τρίτη 8 Σεπτεμβρίου 2009

Pistacia lentiscus

Χώρα 25/09/2009

Ο σχίνος (Pistacia lentiscus L. 1753) είναι βασικό είδος της μεσογειακής θαμνώδους βλάστησης (μακίας, γκαρίγκ), με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα σε υψόμετρα 0-400 (-900) μ.
Κοινό όνομα: σχίνος (ο), σχίνο (το).
Τοπικό όνομα στην Αμοργό: σχινιά (η).
Ο σχίνος είναι αειθαλές, αρωματικό δέντρο ή θάμνος με ωραίο πράσινο φύλλωμα, πολύ κοινό στην ελληνική φύση. Τα φύλλα είναι σύνθετα με 2-5 ζεύγη ελλειψοειδή φυλλάρια, λεία στην πάνω, πιο θαμπά στην κάτω πλευρά. Φυτό δίοικο με θηλυκά άνθη κίτρινα και αρσενικά σκουροκόκκινα.
Καρποί μικροί, σφαιρικοί, κόκκινοι στην αρχή, μαύροι στην ωρίμανση.Το φθινόπωρο οι καρποί τους (το σχινικούκι) αποτελούν τροφή για τα κατσίκια, σε μιαν εποχή που η φυσική τροφή είναι λιγοστή.
Ανθίζει Μάρτιο - Απρίλιο

*** Η ποικιλία chia (P. Ientiscus var. chia), που ευδοκιμεί στην Χίο, είναι το δέντρο που δίνει την περίφημη μαστίχα
Τα μαστιχόδεντρα στην Χίο αποτελούν την καλλιεργημένη (με πολύ κόπο και εμπειρία) μορφή του σχίνου. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ακολουθώντας την συμβουλή του καθηγητή Θ. Ορφανίδη, το νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος έκανε μια προσπάθεια να εισαχθεί η μαστιχοκαλλιέργεια και στην Ελλάδα (τότε η Χίος ήταν εκτός ελληνικής επικράτειας). Έγιναν καλλιέργειες σε διάφορα μέρη και μόνο στην Αμοργό και την Αντίπαρο είχε επιτυχία η μετατροπή των σχίνων σε μαστιχόδενδρα. Η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε, γιατί από το 1912-13 η ελληνική επικράτεια υπερτριπλασιάστηκε και η Χίος ενώθηκε με την Ελλάδα.

Ετυμολογία:
Pistacia > πιστάκη (ονομασία φυτού που χρησιμοποιεί ο Νίκανδρος το 200 π.Χ. - πιστάκιον, το φυστικί), πιθανό δάνειο από κάποια ανατολική γλώσσα - μάλλον από την περσική pistáh + «-ακ», ουρανικό επίθημα
lentiscus > η λατινική ονομασία για τον σχίνο. 

Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2009

Phalacrocorax aristotelis θαλασσοκόρακας

Κατάπολα 24/11/2007 Katapola

Θαλασσοκόρακες (Phalacrocorax aristotelis) έχει πολλούς η Αμοργός. Μπορεί να τους δει κάποιος στο στενό Νικουριάς και Αμοργού ή ανάμεσα στην Καλοταρίτισσα και το Κισσήρι να ψαρεύουν ή να λιάζονται σε ξέρες και βράχια. Γενικά, οι θαλασσοκόρακες δεν φοβούνται την ανθρώπινη παρουσία αλλά αυτοί οι νεαροί θαλασσοκόρακες το... παράκαναν. Εισέβαλαν για να ψαρέψουν μέσα στο λιμάνι των Καταπόλων, προσφέροντας ένα από τα πιο ευχάριστα θεάματα.

Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 2009

Saxicola rubicola μαυρολαίμης

Χώρα 10/04/2007 Chora

Ο μαυρολαίμης (Saxicola torquata υποείδος rubicola), ως επιδημητικό πουλί, είναι μόνιμος κάτοικος Αμοργού. Αυτός ο αρσενικός μαυρολαίμης φωτογραφήθηκε δίπλα στην Χώρα, στην αρχή του μονοπατιού που από τις Μηλιές πάει στα Κατάπολα.

Πέμπτη 3 Σεπτεμβρίου 2009

Pisum sativum - κατσούνι

Άνθος από κατσούνι (Pisum sativum) σε φωτογραφία του Γιάννη Γαβαλά από την Ηρακλειά

Ένα από τα προϊόντα της Αμοργού που ξεχωρίζουν είναι το κατσούνι, από το οποίο παρασκευάζεται η περίφημη αμοργιανή φάβα. Χλωριδικά το κατσούνι ανήκει στην μεγάλη υποοικογένεια των ψυχανθών (LEGUMINOSAE,) που περιλαμβάνει την σόγια, την φακή, τα φασόλια, τα ρεβύθια κ.α. Πιστευόταν ότι προέρχεται από μια μορφή λαθουριού (Lathyrus sp.), ίσως γιατί η πιο γνωστή φάβα της Σαντορίνης προέρχεται από λαθούρι (Lathyrus clymenum). Πρόσφατες έρευνες του Εργαστηρίου Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών έδειξαν ότι το κατσούνι αποτελεί μια ποικιλία του αρακά (Pisum sativum). Η δημιουργία αυτής της σπάνιας ποικιλίας είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας επιλογής και εξέλιξης (από την προϊστορική ήδη εποχή) που συνέβη και συνεχίζεται μόνο στην Αμοργό και από το 1850 σε Δονούσα, Σχινούσα και Ηρακλειά.

Κατσούνι ονομάζεται σε πολλά νησιά του Αιγαίου ένα είδος μαχαιριού ή δρεπανιού, που έχει σχήμα ημισελήνου. Από αυτό το αγροτικό εργαλείο θερισμού ή από την μορφή της κάψας που περικλείει τα σπέρματα, πήρε το όνομά του και το φυτό, από το οποίο παράγεται η αμοργιανή φάβα. «Κατσούνι» είναι και το όνομα πολλών παραλιών σε νησιά του Αιγαίου (Ρόδος, Σαντορίνη, Ψαρά), που έχουν παρόμοιο ημισεληνοειδές σχήμα.

Pisum sativum
Lathyrus clymenum