Οι φίλοι του μπλοκ

Τρίτη 27 Δεκεμβρίου 2011

Ένα δελφίνι στην Καλοταρίτισσα

02/04/2008
φωτογραφίες Γιάννης Δεσποτίδης

Το απόγευμα της Τετάρτης, 02/04/2008, εντοπίστηκε ένα δελφίνι να έχει πιάσει τα ρηχά στην Καλοταρίτισσα. Διαπιστώθηκε ότι ήταν σοβαρά χτυπημένο στο φτερό του. Ακολούθησε κινητοποίηση στην Κάτω Μεριά για να σωθεί το χτυπημένο δελφίνι. 


Σάββατο 24 Δεκεμβρίου 2011

Τα πουλιά στην Ηρακλειά των Κυκλάδων

του Γιάννη Γαβαλά

Το νησί της Ηρακλειάς βρίσκεται νότια της Νάξου και ανήκει στις Μικρές Ανατολικές Κυκλάδες μαζί με Αμοργό, Δονούσα, Σχινούσα, Κέρο και Κουφονήσια. Είναι ο τόπος καταγωγής μου και διαμένω οικογενειακά εκεί από το 1991 που εγκατέλειψα οριστικά και αμετάκλητα την Αθήνα. Σε ένα μικρό νησί μπορεί κανείς να μελετήσει τη φύση πολύ αποτελεσματικά, ειδικά αν η μελέτη του διαρκέσει πολλά χρόνια. Έτσι κι εγώ στον ελεύθερο χρόνο μου μελετώ συστηματικά την πανίδα και τη χλωρίδα του νησιού.

Ο πρώτος τομέας έρευνάς μου ήταν τα πουλιά, τα οποία παρατηρώ τα τελευταία 13 χρόνια.

Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί εδώ 174 είδη πουλιών, αρκετά εκ των οποίων απειλούμενα και προστατευόμενα σε παγκόσμιο επίπεδο. Από αυτά 26 είναι αρπακτικά. Τα επιδημητικά είδη που φωλιάζουν είναι 17, ενώ αυτά που φωλιάζουν περιστασιακά ή ως καλοκαιρινοί επισκέπτες είναι 9. Μεγάλος είναι ο αριθμός τυχαίων επισκεπτών, αφού 59 είδη πουλιών έχουν παρατηρηθεί το πολύ 5 φορές. Τέλος, 89 είδη είναι χειμερινοί επισκέπτες ή περνάνε κατά τη μετανάστευση. Από αυτούς τους αριθμούς βλέπει κανείς ότι τα περισσότερα είδη πουλιών εμφανίζονται στο νησί κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης ή διαχειμάζουν.

Οι κινήσεις των πουλιών είναι συνεχείς με αποτέλεσμα την συνεχή αλλαγή των ειδών που παρατηρούνται στο νησί, αν εξαιρέσουμε το 2ο 15ήμερο του Ιουνίου που βλέπει κανείς μόνο τα φωλιάζοντα είδη.

Ας δούμε λοιπόν τις αλλαγές αυτές αναλυτικά.

Ανοιξιάτικη μετανάστευση

Διαρκεί από μέσα Φεβρουαρίου ως μέσα Ιουνίου, με διαφορετικές ημερομηνίες περάσματος για κάθε είδος. Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι το λαμπρό φτέρωμα των αρσενικών που είναι έτοιμα για ζευγάρωμα, καθώς και ο μικρός σχετικά αριθμός τους, αφού τα πουλιά που κατορθώνουν να επιστρέψουν από την Αφρική είναι πολύ λιγότερα από αυτά που αναχώρησαν το προηγούμενο φθινόπωρο. Τα πρώτα πουλιά που έρχονται από την Αφρική είναι το λευκοχελίδονο, ο τσαλαπετεινός και ο σταχτοπετρόκλης. Ο αριθμός ειδών αυξάνεται σταδιακά και η κορύφωση παρουσιάζεται τον Απρίλη. Τον Μάη αρχίζει η μείωση, αλλά παρατηρούνται αρκετά μεγάλα και πολύχρωμα πουλιά, που διακρίνει και ο πιο αρχάριος παρατηρητής, δηλαδή μελισσοφάγοι, συκοφάγοι, τρυγόνια και λίγες χαλκοκουρούνες. Η ανοιξιάτικη μετανάστευση τελειώνει με τα τελευταία κοπαδάκια αργοπορημένων μελισσοφάγων.

Καλοκαιρινοί επισκέπτες

Μερικά από τα πουλιά που περνάνε την άνοιξη, μένουν στο νησί για να φωλιάσουν και να ξαναφύγουν. Τα πιο κοινά είναι οι ασπροκώλες και οι μαυροσταχτάρες. Το πιο ενδιαφέρον είδος είναι ο μαυροπετρίτης, το σημαντικότατο γεράκι που διαχειμάζει στη Μαδαγασκάρη και έρχεται για φώλιασμα στη Μεσόγειο με τον μεγαλύτερο πληθυσμό του στις βραχονησίδες του Αιγαίου. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι τα θαλασσοπούλια αρτέμης και μύχος.

Φθινοπωρινή μετανάστευση

Διαρκεί από αρχές Ιουλίου μέχρι μέσα Νοεμβρίου. Την περίοδο αυτή τα περισσότερα πουλιά είναι ανήλικα που γεννήθηκαν πριν λίγους μήνες και δεν έχουν αποκτήσει ακόμη το τελικό τους πτέρωμα, με αποτέλεσμα να είναι πιο δύσκολη η αναγνώριση του είδους τους. Πιο ενδιαφέρων μήνας είναι ο Σεπτέμβριος που έχει το πέρασμα των περισσοτέρων ειδών, με πιο σημαντικά τα αρπακτικά που έχουν τότε το κύριο πέρασμά τους. Όπως και στην ανοιξιάτικη μετανάστευση, ο αριθμός των πουλιών που παρατηρούνται έχει άμεση σχέση με τις καιρικές συνθήκες, καθώς όταν ο άνεμος είναι ευνοϊκός τα πουλιά περνάνε χωρίς να σταματήσουν ενώ όταν είναι αντίθετος πολλά πουλιά σταθμεύουν για ανάπαυση.

Χειμερινοί επισκέπτες

Κάθε χρόνο πολλά πουλιά διαχειμάζουν νοτιότερα από την περιοχή που φωλιάζουν, χωρίς όμως να φτάνουν μέχρι την Αφρική. Έτσι η Ελλάδα δέχεται πολλούς χειμερινούς επισκέπτες από βορειότερες χώρες. Η νότια Ελλάδα φιλοξενεί επιπλέον πολλά πουλιά της βόρειας Ελλάδας. Η προσέλευση των χειμερινών επισκεπτών αρχίζει στα τέλη Σεπτεμβρίου με τους πρώτους κοκκινολαίμηδες, κορυφώνεται το δεύτερο 15ήμερο του Οκτωβρίου και συνεχίζεται μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου. Η αποχώρησή τους αρχίζει από τα τέλη Ιανουαρίου και διαρκεί μέχρι τις αρχές Απριλίου. Κάποιες χρονιές, ξαφνικές κακοκαιρίες στα βόρεια αναγκάζουν τα πουλιά να μετακινηθούν πολύ νοτιότερα από τις καθιερωμένες περιοχές διαχείμασης, δίνοντας την ευκαιρία στους κατοίκους της νότιας Ελλάδας να απολαύσουν εξωτικά γι αυτούς είδη. Όπως βλέπουμε οι μετακινήσεις των χειμερινών επισκεπτών σε κάποιες περιόδους συμπίπτουν με τις 2 μεταναστεύσεις με αποτέλεσμα την μεγάλη διάρκεια μετακινήσεων των πουλιών που καλύπτει σχεδόν όλο το έτος. Επίσης δεν μπορούμε να διακρίνουμε πάντοτε τι είδους μετακίνηση κάνει 1 πουλί. Για παράδειγμα όταν βλέπω τον Οκτώβριο έναν κοκκινολαίμη, δεν γνωρίζω αν θα διαχειμάσει εδώ, στην Κρήτη ή στην βόρεια Αφρική που είναι η νοτιότερη περιοχή εξάπλωσής του. Ή βλέποντας μια λευκοσουσουράδα, δεν γνωρίζω αν είναι κάποια από αυτές που μένουν όλο το έτος στο νησί, ή κάποια που ήρθε για να διαχειμάσει, ή κάποια που απλά μετακινείται και θα διαχειμάσει νοτιότερα. Η φύση έχει προνοήσει ώστε τα πουλιά να μην έχουν όλα την ίδια συμπεριφορά, ώστε να λειτουργεί σωστά η φυσική επιλογή και πάντοτε να επιβιώνουν αρκετά πουλιά για να διαιωνίσουν το είδος. Για σκεφτείτε τι θα γινόταν αν όλα τα άτομα ενός είδους μετακινούνταν ταυτόχρονα και μια ξαφνική κακοκαιρία εξαφάνιζε ολόκληρο είδος κατά τη διάρκεια της μετανάστευσής του πάνω από τη Μεσόγειο.

Βλέπετε λοιπόν πόσα πράγματα μπορεί να μάθει κανείς μελετώντας τις μετακινήσεις των πουλιών. Μπορεί βέβαια κάποιος απλά να απολαμβάνει την ομορφιά τους και να περνάει ευχάριστα τον ελεύθερο χρόνο του. Έτσι, αφήστε τα τουφέκια και πιάστε κυάλια και φωτογραφικές μηχανές. Ο θαυμαστός κόσμος των πουλιών περιμένει να τον ανακαλύψετε.

Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 2011

Το μονοπάτι Ξυλοκερατίδι, Νερά, Ευαγγελίστρια


Το Ξυλοκερατίδι, ο παλιός ναυτικός οικισμός του νησιού, είναι από τα ομορφότερα μέρη της Αμοργού. Το καλοκαίρι η θάλασσα, εκεί που παλιά έριχναν από το καρνάγιο βάρκες και καΐκια, είναι σχεδόν πάντα λάδι και ο καφές ή μια ρακή σε ένα από τα κεντράκια του αποτελεί μία απογευματινή απόλαυση με φόντο τον ήλιο που δύει πίσω από την Ηρακλειά.



Αυτές οι μικρές απολαύσεις του Ξυλοκερατιδιού μπορούν να πλουτιστούν με έναν υγιεινό και εύκολο περίπατο με αφετηρία και τέρμα το Ξυλοκερατίδι. Την ευκαιρία την δίνει το παλιό μονοπάτι προς Νερά, Νιό Χωριό και Βαγγελίστρα, το οποίο έχει επισκευαστεί και καθαριστεί με έξοδα της αστικής και μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Αμοργός». Το μονοπάτι, μετά τον καθαρισμό του, πήρε και τον αριθμό 7 στην κατάταξη των παλιών μονοπατιών της Αμοργού.

Η πορεία είναι καλύτερα να γίνει από τα Νερά, γιατί από την Βαγγελίστρα ο ανήφορος είναι λίγο απότομος. Εξάλλου σ’ αυτή την κατεύθυνση οι μικρές εκπλήξεις είναι συνεχείς, η θέα πανοραμική και ο τερματισμός ξεκούραστος. Γενικά πάντως η θέα είναι θαυμάσια, όπως και να περπατήσει κάποιος το μονοπάτι.

Ξεκινώντας από το Ξυλοκερατίδι, αμέσως μετά το νεκροταφείο, παίρνουμε τον δρόμο δεξιά που οδηγεί στα Νερά. Ακολουθούμε συνεχώς δεξιά κατεύθυνση σε μονοπάτι πολύ καλό, που διακρίνεται εύκολα και σε μερικά σημεία έχει πλακόστρωση ή πλατύσκαλα.

Λίγο μετά τα Νερά και σε ομαλό ανήφορο, η θέα απλώνεται σε όλο τον κόλπο των Καταπόλων. Στα πόδια μας έχουμε τον Άγιο Παντελεήμονα με τον διπλό κολπίσκο και δεξιότερα το Μαλτέζι με την ωραία παραλία του. Αριστερά μας είναι οι Περιστεριές και το λιμενάρι Βλυχάδα Καταπόλων.


Συναντούμε ένα μαντρί, ανοίγουμε μία ξύλινη πόρτα (και την ξανακλείνουμε για να μη φύγουν τα κατσίκια), ανεβαίνουμε ομαλά και συνεχίζουμε σε ίσωμα, κατά μήκος της πλαγιάς του λόφου «Βιγλιές», όπου και σώζονται πρωτοκυκλαδικά κατάλοιπα. Το μονοπάτι ορίζεται από ξερολιθιές και είναι ευρύχωρο. Η θέα καλύπτει όλο τον κόλπο των Καταπόλων από ύψος περίπου 250 μέτρων.

Με συνεχές ίσωμα φτάνουμε στο Νιο Χωριό. Από εκεί αρχίζει η κατάβαση. Λίγο μετά και στα δεξιά μας διακρίνουμε τον βυζαντινό ναΐσκο της Ευαγγελίστριας (Βαγγελίστρα) με τις τοιχογραφίες από την περίοδο της Εικονομαχίας (γύρω στο 900). Η Βαγγελίστρα ξεχωρίζει από τον ιδιόμορφο σχήμα της, με κυριότερο χαρακτηριστικό τον τρούλο.

Βλέπουμε πλέον τον κάμπο των Καταπόλων με τους ελαιώνες του και το Ραχίδι. Κατεβαίνοντας στο ύψος του ελαιώνα, συνεχίζουμε ομαλά δεξιά και βγαίνουμε πίσω από το ξενοδοχείο «Βαλσαμίτης». Είμαστε και πάλι στο Ξυλοκερατίδι…

 

Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου 2011

Narcissus tazetta subsp. italicus

ελαιώνας, Αιγιάλης, 13/12/2005

Ο Narcissus tazetta subsp. italicus [(Ker Gawl.) Baker 1888] είναι μεσογειακό φυτό.
Τοπικό όνομα στην Αμοργό: μαρτακούδι.
Λαϊκά ονόματα στην Ελλάδα: μανουσάκι (Κρήτη, Ζάκυνθος), βούτσινο (Μεσολόγγι), ίτσο (Λαμία), τσαμπάκι, ζαμπάκι...
Ιδιαίτερα δημοφιλές φυτό για τα άνθη και το άρωμά τους, καλλιεργείται από την αρχαιότητα.
Είναι βολβώδες φυτό. Βλαστός ισχυρός, κυλινδρικός και φύλλα γλαυκά, γωνιώδη στη ράχη με μήκος ίσο μ’ αυτό του βλαστού. Περιάνθιο λευκό, διαμέτρου 3-4εκ. με εσωτερική στεφάνη κίτρινη, ύψους μέχρι 5χιλ. Άνθη πολύ αρωματικά μέχρι 12 κατανεύοντα.
Βιότοπος: ελαιώνες, θαμνώδεις περιοχές, φρυγανότοποι.
Άνθιση: χειμωνιάτικη, από τις αρχές Δεκεμβρίου.
Ετυμολογία:
Narcissus < νάρκισσος, όνομα φυτού από το νεολιθικό υπόστρωμα της ελληνικής γλώσσας. Ο Πλίνιος παρετυμολογεί από την «νάρκη» (λατ. narce) λόγω του μεθυστικού αρώματος των ανθέων. Νάρκισσος: μυθολογικός πανέμορφος νέος που πέθανε στον Ελικώνα της Βοιωτίας μένοντας να θαυμάζει το πρόσωπό του στο νερό μιας πηγής.
tazetta < tazza, δημοφιλές κύπελλο στην Βόρεια Ιταλία, το σχήμα του οποίου μοιάζει με την παραστεφάνη του άνθους. 

Μια συστάδα από μαρτακούδια με φόντο την Λαγκάδα
13/12/2005

Νάρκισσοι και μανδραγόρες στην βάση μιας ελιάς
ελαιώνας Αιγιάλης, 13/12/2005
.

Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου 2011

Ophrys iricolor

Δονούσα 11/03/2011
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς

Οι πληροφορίες για την χλωρίδα της Δονούσας είναι λίγες και αποσπασματικές. Από μία διήμερη βοτανική εξόρμηση που έκανε ο Γιάννης Γαβαλάς τον Μάρτιο του 2011 είναι η φωτογραφία αυτής της ορχιδέας που τη συναντάμε με μεγάλη συχνότητα στα αμοργιανά νησιά.

Η Οφρύς η ιριδόχρωμη (Ophrys iricolor, Desfontaines 1807) εξαπλώνεται στην Ανατολική Μεσόγειο.
Περιγράφτηκε το 1807 από την Σάμο και την περιοχή της Σμύρνης.
Η ονομασία της οφείλεται στο χρώμα του θυρεού της.

Τοπικό όνομα: «ψείρα»
Εξαπλώνεται στη Νότια Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου.
Βιότοπος: ηλιόλουστα εδάφη, πευκοδάση, θάμνοι, φρύγανα.
Άνθος: μεγάλο περίπου στα 2 εκατοστά, σχεδόν οριζόντιο, πορφυρό με ιώδη ιριδίζοντα θυρεό.
Άνθιση: Τέλη Φεβρουαρίου - αρχές Απριλίου.

Ετυμολογία:
Ophrys > Οφρύς (φρύδι). Δεν είναι ξεκάθαρο σε ποια χαρακτηριστικά του γένους Ophrys αναφέρεται το όνομα ενώ υπάρχει και το ενδεχόμενο γλωσσικής παρερμηνείας.
iricolor > Ίρις + cólor (λατιν.) χρώμα =  ιριδόχρωμη.

Πέμπτη 1 Δεκεμβρίου 2011

Clematis cirrhosa L. - Κληματίς η βοστρυχώδης

Αρκεσίνη (Κάτω Μεριά) 11/12/2005

Η Κληματίδα η βοστρυχώδης (Clematis cirrhosa, L. 1753), είναι μεσογειακό φυτό. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα με εξαίρεση την βορειοδυτική χώρα.
Είναι αειθαλής, αναρριχώμενος θάμνος με ξυλώδεις βλαστούς.
Φύλλα απλά, 2,5-5 εκ., λεία, πριονωτά, τρίλοβα ή πτεροχιδή, με οδοντωτά φυλλάρια. .
Βιότοπος: φράχτες, ζώνη μεσογειακής μακκίας, σε υψόμετρα 0-600 (-1000) μ.
Τα πενταμερή, κωδωνοειδή, χνουδωτά, κρεμαστά, λευκοκίτρινα άνθη φύονται στους βλαστούς του προηγούμενου έτους.
Ανθίζει φθινόπωρο και χειμώνα και συχνά τα άνθη είναι τόσα πολλά που σκεπάζουν το φυτό. Στην ωρίμανση πλήθος αχαίνια δίνουν την εντύπωση λευκής κόμης.

Ετυμολογία:
Clematis > κλήμα, κλήματος (κλάδος αμπέλου, κληματόβεργα) = Κληματίς.
cirrhosa > cirrus, η έλικα του κλήματος, βόστρυχος (πλεξίδα-μπούκλα μαλλιών) = βοστρυχώδης
.


 Ηρακλειά 25/11/2011
φωτογραφία Γιάννης Γαβαλάς

Αγία Αικατερίνη (Χώρα), 16/12/2005
Αρκεσίνη (Κάτω Μεριά) 11/12/2005