Οι φίλοι του μπλοκ

Δευτέρα 29 Μαρτίου 2010

Anthemis rigida

Καλογερικός 07/04/2004 Χώρα

Η Anthemis rigida Heldr. 1857 είναι φυτό της Αναταολικής Μεσογείου, με εξάπλωση σε Πελοπόννησο, Κρήτη και νησιά του Αιγαίου.
Βιότοπος: κυρίως σε αμμώδεις και βραχώδεις παράκτιους οικότοπους, φρύγανα, ακαλλιέργητα χωράφια σε υψόμετρα 0-600 (-1100) μ.
Μικρό ετήσιο φυτό με βλαστούς άκαμπτους, 2-20 εκ., μέτρια διακλαδισμένο.
Φύλλα πτεροσχιδή, λίγο σαρκώδη.
Κεφάλια μικρά έως 1 εκ., δισκοειδή με ανθίδια κίτρινα. Τα περιφερειακά ανθίδια σχεδόν πάντοτε απουσιάζουν.
Άνθιση: Μάρτιος - Ιούνιος.

Ετυμολογία:
Anthemis  > ανθεμίς (> άνθεμον), όνομα που χρησιμοποιεί ο Διοσκουρίδης για το χαμομήλι = Ανθεμίς.
rigida > > rigeo άκαμπτο, σκληρό = άκαμπτη.


Παρασκευή 26 Μαρτίου 2010

Matthiola sinuata - αγριοβιολέτα

Χοζοβιώτισσα 05/04/2007

Η Ματθιόλα η κολπωτή [Matthiola sinuata (L.) R. Br. 1812] είναι ευρωμεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Φυτό διετές, όρθιο, με τα φύλλα της βάσης πολλά, πτεροσχιδή, με χείλη στραμμένα προς τα πάνω (κολπωτά, καμπυλωτά), εξ ου και το όνομα. Τα ανώτερα φύλλα γραμμοειδή, κυματοειδή.
Βιότοπος: παραθαλάσσια ενδιατήματα
Άνθη βιολετιά, εύοσμα μέχρι 2,5 εκ. διάμετρο.
Ανθίζει από τον Μάρτιο.

Ετυμολογία:


Matthiola > γένος αφιερωμένο στον Pierandrea Mattioli (Matthiolus  † 1577) Ιταλό γιατρό.
sinuata > sinuo κολπώνω, καμπυλώνω, κυρτώνω = κολπωτή.

Χοζοβιώτισσα 27/04/2005 Chozoviotissa

Σάββατο 20 Μαρτίου 2010

Euphorbia dendroides

Κατάπολα 02/04/2007 ρέμα του φονιά

Η Euphorbia dendroides (L. 1753) είναι μεσογειακός θάμνος με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Αμοργιανό όνομα: γαλαστοιβή, γαλατόφονος.
Βιότοπος: απότομες βραχώδεις ασβεστολιθικές πλαγιές με μέτωπο συχνά προς την θάλασσα σε υψόμετρα 0-500 μ. Συχνά σχηματίζει συστάδες.
Πολυετής διακλαδισμένος θάμνος με διάμετρο έως 2 μ. Φυλλοβόλος, ρίχνει τα φύλλα του το καλοκαίρι.
Ετυμολογία:
Euphorbia < ευ (καλώς) + φέρβω (τρέφω, βοσκω) και φορβή (τροφή, βοσκή) [2] Σύμφωνα με τον Πλίνιο, από το γιατρό Εύφορβο που ανακάλυψε τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. [3] Σύμφωνα με τον Treccani από το λατινικό euphorbium, που προέρχεται από το ελληνικό «ευφόρβιον».
dendroides < δένδρο + είδος ==> με την μορφή δένδρου = δενδροειδής.

Παρασκευή 19 Μαρτίου 2010

Phlomis fruticosa

Λαγκάδα 25/04/2005

Η Phlomis fruticosa (L. 1753) είναι μεσογειακό φυτό, από την Ιταλία και ανατολικότερα. Στην Ελλάδα φύεται στην νότια και δυτική χώρα.
Αμοργιανό όνομα: παππουλιά.
Είναι από τα συνήθη είδη της βλάστησης «γκαρίγκ», όπου και μπορεί να κυριαρχήσει καθώς οι σκληρές τρίχες σε βλαστούς και φύλλα δεν επιτρέπουν την βόσκηση από τα ζώα. 
Ανθίζει την άνοιξη.
Ετυμολογία:
Phlomis  < φλομίς, φυτό που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη.
fruticosa < frutex (λατιν.) θάμνος = θαμνώδης.

Πέμπτη 18 Μαρτίου 2010

Ophrys heldreichii

Χώρα 30/03/2007

Η Ophrys heldreichii (Schltr. 1923) είναι ενδημική ορχιδέα Κρήτης, Κυκλάδων, Αν. Πελοποννήσου, Αττικής. Περιγράφηκε από τα Χανιά.
Συχνή στην Αμοργό.
Επικονιαστής: Eucera berlandi
Πολύμορφο είδος. Τυπικά θεωρούνται τα φυτά της Κρήτης.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνότοποι, παλιοί αγροί, ελαιώνες, σε ηλιόλουστες θέσεις και σε υψόμετρα 0-1.200 μ.
Άνθος: Τα πέταλά του είναι συνήθως ενωμένα στην βάση τους, το χείλος είναι μεγάλο (13-18 χιλιοστά), αμφοροειδές και έντονα σφαιροειδές στο κέντρο, ενώ οι πλαϊνοί λοβοί είναι μικροί (3-8 χιλιοστά). 
Ανθίζει από τον Μάρτιο.
Ετυμολογία
Ophrys < Οφρύς (φρύδι). Δεν είναι ξεκάθαρο σε ποια χαρακτηριστικά του γένους Ophrys αναφέρεται το όνομα ενώ υπάρχει και το ενδεχόμενο γλωσσικής παρερμηνείας.
heldreichii  < αφιερωμένη στο Θεόδωρο Χελδράϊχ (πρώτο διευθυντή του βοτανικού κήπου των Αθηνών).

Τετάρτη 17 Μαρτίου 2010

Glaucium flavum

Κατάπολα 19/04/2005

Το Glaucium flavum L. 1753, είναι ευρωμεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: αμμώδεις και χαλικώδεις παραλίες και περιστασιακά σε δρόμους, μπάζα και ελαιώνες στο εσωτερικό της χώρας, σε υψόμετρα έως 500 μ.
Μικρός διετής θάμνος με σαρκώδη, γλαυκόχρωμα, παλαμόλοβα φύλλα, τα κατώτερα με κοντό μίσχο, τα ανώτερα επιφυή.
Έχει εντυπωσιακά χρυσοκίτρινα άνθη με 4 αλληλοκαλυπτόμενα πέταλα.
Ο καρπός είναι λεπτή, κυλινδρική κάψα με μήκος έως 20 εκ.
Ανθίζει Απρίλιο - Ιούνιο.

Ετυμολογία:
Glaucium > γλαύκιον, φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης ==> από τα γλαυκά φύλλα του = Γλαύκιο.
flavus, a, um > κίτρινο, ξανθό.

Δευτέρα 15 Μαρτίου 2010

Ornithogalum arabicum

Κατάπολα 25/04/2005

Το Ornithogalum arabicum L. 1753, είναι μεσογειακό φυτό με αβέβαιη φυσική κατανομή και με εξάπλωση στην νησιωτική Ελλάδα. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις πρόκειται είτε για φυτά που έχουν φυτευτεί είτε για φυτά που έχουν δραπετεύσει από καλλιέργεια.
Λαϊκά ονόματα: μαυρομάτα, μαυρομύτα.
Βιότοπος: άκρες περιβολιών, αμπελιών και χωραφιών, ακαλλιέργητα χωράφια, ενίοτε σε ελαιώνες, κοντά σε χωριά και οικισμούς.
Γεώφυτο  με μεγάλο βολβό και όρθιο ανθεκτικό βλαστό.
Φύλλα 5-8, γραμμικά-λογχοειδή, πράσινα, χωρίς λευκή γραμμή στο μέσον.
Άνθη 10-25, λευκά, σε πυκνή ταξιανθία
Ανθίζει Απρίλιο - Μάιο.

Ετυμολογία:
Ornithogalum > Όρνις (πτηνό,  όρνιθα, κόττα) + γάλα. Αναφέρεται στην φράση «και του πουλιού το γάλα», λόγω του λευκού χρώματος των τεπάλων του.
arabicus, a, um > Arabia = αραβικό.



Χώρα 25/04/2005

Κυριακή 14 Μαρτίου 2010

Scolymus hispanicus

Κατάπολα 12/04/2007

Ο Scolymus hispanicus L. subsp. hispanicus είναι ευρωμεσογειακό φυτό με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα.
Αμοργιανό όνομα: ασκόλυμπρας.
Βιότοπος: χέρσες τοποθεσίες, από την θάλασσα μέχρι την ημιορεινή ζώνη. 
Μονοετής πόα με διακλαδωμένους, πτερυγωτούς βλαστούς, πολύ αγκαθωτούς. 
Φύλλα πτερόλοβα με λοβούς αγκαθωτούς και λευκές νευρώσεις. Κεφάλια μασχαλιαία με αγκαθωτά βράκτια και ανθίδια γλωσσοειδή, κίτρινα. 
Ανθίζει από τον Μάϊο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Ετυμολογία:
Scolymus < σκόλυμος (φυτό που αναφέρουν ο Θεόφραστος και ο Αρίσταρχος).
hispanicus < Ισπανία

Ο ασκόλυμπρος φυτρώνει τον χειμώνα και από τον Ιανουάριο οι ρίζες (και οι τρυφεροί βλαστοί) του είναι βρώσιμες. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι ο σκόλυμος είναι «πόα αρτιφυής ούσα λαχανεύεται ώσπερ ασπάραγος». Οι ρίζες του γίνονται βραστές και πηγαίνουν πολύ καλά με το ριζότο. Οι αρχαίοι υποστήριζαν (Διοσκουρίδης, Πλίνιος) ότι η ρίζα του σκόλυμου έχει αποσμητικές ιδιότητες.
Στην ξέρη του βάση τού προηγούμενου χρόνου βγαίνει βρώσιμο μανιτάρι που στην Αμοργό λέγεται «ασκολυμπρίτης».

Σάββατο 13 Μαρτίου 2010

Ruta chalepensis subsp. chalepensis

Κατάπολα 25/04/2006 ρέμα του φονιά

 Ο απήγανος (Ruta chalepensis L. 1767) είναι μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Τοπικό όνομα: απήανος
Πολυετής πόα ή μικρός θάμνος με βλαστούς όρθιους, αποξυλωμένους στη βάση, και φύλλα πτεροσχιδή με ωοειδείς, επιμήκεις λοβούς. Τα κίτρινα άνθη έχουν 4-5 ωοειδή, πολύ χαρακτηριστικά κροσσωτά πέταλα και πλατειά λογχοειδή, στικτά σέπαλα. Το φυτό, που αποπνέει μια βαριά μυρουδιά, χρησιμοποιείται από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα σαν εμμηναγωγό. Σε βραχώδεις τοποθεσίες, ερείπια, φαράγγια.
Ο απήγανος διατηρεί και σήμερα το αρχαίο του όνομα «πήγανον», που αναφέρει ο Θεόφραστος. Είναι πολυετές φαρμακευτικό φυτό με χαρακτηριστική βαριά μυρωδιά.
Φύεται σε ξηρές, πετρώδεις τοποθεσίες και ερείπια. Έχει πικρή γεύση και σε μεγάλες δόσεις είναι τοξικό.
Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούσαν τον απήγανο ως φάρμακο κατά της επιληψίας, της υστερίας και των ψυχικών ασθενειών και ως αντίδοτο για τα δηλητήρια.
Ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε για την αντιμετώπιση αναπνευστικών παθήσεων. Ο Πλίνιος υποστήριζε ότι οι ζωγράφοι έτρωγαν απήγανο με το φαγητό τους, για να βελτιώνουν την όρασή τους. Στην λαϊκή ιατρική χρησιμεύει ως εμμηναγωγό, εκτρωτικό, σπασμολυτικό κα ανθελμινικό. Χρησιμοποιούνται κυρίως τα αποξηραμένα
φύλλα του απήγανου.
Τα συστατικά του είναι αιθέριο έλαιο (που περιέχει μεθυλνονυλκετόνη (90%), λεμονίνη, κινεόλη κ.α.), ρουτίνη, φορανοκουμαρίνες, αλκαλοειδή και τανίνες. Είναι ισχυρό βότανο.
*** Από την αρχαιότητα ο απήγανος θεωρείται ότι καταπολεμά την μαγεία και το κακό μάτι. Και σήμερα η λαϊκή παράδοση πιστεύει ότι διώχνει τα κακά πνεύματα από το σπίτι και υποστηρίζει ότι «κανείς δεν πεθαίνει σε σπίτι που έχει απήγανο». Τον χρησιμοποιεί επίσης σε ξόρκια και στο ξεμάτιασμα.

Ετυμολογία:
Ruta > ρυτή (αρχαίο όνομα για τον απήγανο)
chalepensis > Aleppo, το Χαλέπι πόλη της Συρίας = χαλέπιος.

«πήγανον κηπαῖον· Ῥωμαῖοι ῥοῦτα ὁρτήνσις...
πήγανον ὀρεινόν· οἱ δὲ ῥυτὴν ὀρεινήν, Ῥωμαῖοι ῥοῦτα μοντάνα.»

Διοσκουρίδης


Πέμπτη 11 Μαρτίου 2010

Echium plantagineum

Σταυρός 08/04/2004

Το Echium plantagineum (L. 1771) είναι μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Φυτό διετές, ελαφρά χνουδωτό. Τα φύλλα της βάσης μεγάλα, με ισχυρές νευρώσεις, σε ρόδακα.
Άνθη ζυγόμορφα, με κόκκινο χρώμα στην αρχή που γίνεται στη συνέχεια μοβ-μπλε. Κάλυκας κοντός. Ξεχωρίζει εύκολα από τους δυο προεξέχοντες στήμονες.
Ανθίζει από τον Μάρτιο.

Ετυμολογία:
Echium > έχις (έχιδνα) - από το σχήμα των καρπών που μοιάζει με κεφάλι φιδιού = Έχιον
plantagineum > Plantago - παρόμοιο με το γένος Plantago από τα φύλλα του.
Plantago > planta πέλμα ποδιού - αναφέρεται στο μέγεθος των φύλλων.

Τρίτη 9 Μαρτίου 2010

Allium roseum

Αρκεσίνη 11/04/2007

Το γεώφυτο Άλλιο το ρόδινο (Allium roseum, L. 1753) είναι μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Αυτό το πολύ όμορφο αγρισόσκορδο έχει 2-5 φύλλα αυλακωτά, λεία, ελαφρά οδοντωτά. 

Σκιάδιο ημισφαιρικό μέχρι 7εκ. με πολλά (μέχρι 30) ροζ άνθη σε κοντούς ποδίσκους. Οι στήμονες κοντύτεροι από τα τέπαλα. 
Φύεται σε καλλιέργειες, όρια αγρών, ξέφωτα δασών, λιβάδια. 
Ανθίζει από τον Μάρτιο.
 

Ετυμολογία:
Allium > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο).
roseum > rosa ( > ρόδο), τριαντάφυλο = ροδόχρωμο, ρόδινο, ροζ.
.



Ηρακλειά 27/03/2007
photo (c) Γιάννης Γαβαλάς



 

Σάββατο 6 Μαρτίου 2010

Malva sylvestris

Καλογερικός 07/04/2004

Η Μολόχα η δασική (Malva sylvestris, L. 1753) είναι η πιο κοινή από τις μολόχες και αυτή που κατά κύριο λόγο συλλέγεται για φαρμακευτικούς σκοπούς. Είναι φυτό που ζει τουλάχιστον δύο χρόνια. Φύεται σε φράκτες, άκρες δρόμων και μεσογειακά λιβάδια.
Στην Αμοργό ονομάζεται «μολόχα» (αμολόχα) όπως και σε όλη την Ελλάδα. Το πανελλήνιο όνομα «μολόχα», παράγεται από το αρχαίο όνομα «μαλάχη» (Θεόφραστος Η, 7,2 8.1), που θεωρείται άγνωστης ετυμολογίας. Οι αρχαίοι την συνέδεαν με το ρήμα «μαλάσσω» και ίσως να είχαν δίκιο, αν σκεφτούμε ότι τα νωπά φύλλα της τα χρησιμοποιούμε και σήμερα για τα οδυνηρά τσιμπήματα μελισσών, σφηκών και τσουκνίδων, μαλάσσοντας με αυτά το δέρμα μας.
Τα φύλλα της μολόχας χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα σε δερματικές παθήσεις, φλεγμονές, συνάχι, γαστρεντερίτιδα. Γενικά, θεωρείται ότι τα φύλα (και αποξηραμένα) έχουν μαλακτικές, αποχρεμπτικές, στυπτικές και καταπραϋντικές ιδιότητες.
Η μολόχα είναι βρώσιμη και λαχανεύεται. Ήδη όμως από την αρχαιότητα ο Ησίοδος την θεωρούσε τροφή των φτωχών. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι πάντως την καλλιεργούσαν ως βρώσιμο λαχανικό. Οι Πυθαγόρειοι την έτρωγαν γιατί ήταν ελαφριά στο στομάχι κι άφηνε ελεύθερη την σκέψη. Την τρώνε ακόμα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά πλέον είναι παραμελημένη ίσως γιατί είναι πολύ κοινή. Στην Κάσο την κάνουν ντολμάδες και στην Τήνο βάζουν τα χοντρά βλαστάρια της σε ομελέτες.
Και μια ωραία ιστορία: Ο Μανουήλ Βερνάρδος από το Ρέθυμνο ήταν τυπογράφος, νομομαθής, μέλος της Φιλικής Εταιρίας και αγωνιστής στην Επανάσταση του 1821. Κάποτε αναγκάστηκε να ζήσει 6 βδομάδες σε ένα ξωκκλήσι στη Σκύρο, έπαθε κρυοπαγήματα κι έγραψε: «Ψωμί και μολοχόφυλλα εις εν αγγείον βάζω, στο παγωμένο δάκτυλο ιατρικόν το βάζω». Τα στιχουργήματά του εκδόθηκαν στη Σύρο το 1834 με τίτλο «Δεινολογία».


Ετυμολογία:
Malva > malva (λατιν.). Η μαλάχη των αρχαίων, μολόχα
sylvestris > sylva > silva, δάσος = δασική)

Παρασκευή 5 Μαρτίου 2010

Cistus salvifolius

Χώρα 07/04/2004 Chora

Θάμνος με ευρεία εξάπλωση και εκρηκτική ανθοφορία. Το επιστημονικό του όνομα είναι «Κίστος ο φασκομηλόφυλλος». Το αρχαίο του όνομα είναι «Κίσθος ο θήλυς» (Θεόφραστος Ζ 2,1). Στην Αμοργό ονομάζεται «ακίσσαρος» και «καλακίσσαρος».

Τετάρτη 3 Μαρτίου 2010

Pieris brassicae

Αρκεσίνη 29/03/2007 Κάτω Μεριά

Πεταλούδα τους είδους Pieris brassicae σε γαϊδουράγκαθο του είδους Notobasis syriaca.

Τρίτη 2 Μαρτίου 2010

Tordylium apulum

Χώρα 29/03/2007 

Μεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στο Αιγαίο και τις Κυκλάδες.
Διατηρεί το αρχαίο του όνομα [καυκαλίς, -ίδος (Θεόφραστος Η, 7,1) στην Αμοργό, όπου λέγεται «καυκαλίδα». Παρεμφερές είναι και το γενικότερο του: καυκαλίθρα.
Αρωματικό φυτό που χρησιμοποιείται στις χορτόπιττες.
Βιότοπος: βραχώδεις και χαλικώδεις παράκτιοι οικοτόποι, άκρες αγρών, ελαιώνες σε υψόμετρα 0 - 900 μ.
Άνθιση: μέσα Μαρτίου έως μέσα Ιουνίου.
Ετυμολογία:
Tordylium < τόρδιλον & τορδύλιον (φυτό που αναφέρει ο Διοσκουρίδης) < τόρνος + ίλλω συστρέφω ==> για το στρογγυλό σχήμα των καρπών που έχουν χάραγμα στην άκρη.
apulum < Apulia Απουλία, περιοχή της Ιταλίας (σήμερα Puglia).

Δευτέρα 1 Μαρτίου 2010

Ophrys ferrum-equinum var. anafiensis

Χώρα 30/03/2007 Chora

Ποικιλία της ορχιδέας ferrum-equinum που περιγράφτηκε το 2001 (BIEL) από την Ανάφη.