Τα νησιά της Αμοργού

Άποψη από τον Κρίκελο της Αιγιάλης. Διακρίνεται η νησίδα Νικουριά και στο βάθος η Κέρος και η Ηρακλειά με το ψηλό βουνό της, τον Πάπα.

Η Αμοργός δεν είναι ένα μοναχικό νησί. Το φυσικό της περιβάλλον περιλαμβάνει κι ένα πλήθος νησιών και νησίδων. Αυτή η πολυνησία είναι από την αρχαιότητα και την βυζαντινή εποχή ιστορικά δεμένη με την Αμοργό, που θεωρείται το μητρικό νησί. Μερικά νησιά είναι κοντά στην Αμοργό και άλλα αποτελούν την γεωγραφική της συνέχεια, όπως τα Λέβιθα και η Κιναρος. Οι ναυτικοί από πολύ παλιά ονομάζουν αυτή την πολυνησία «Αμοργιανά Νησιά». Ένα τμήμα τους ονομάστηκε στην εποχή μας «Μικρές Κυκλάδες».

Πολύ κοντά στην Αμοργό βρίσκονται οι μεγάλες νησίδες Νικουριά και Γραμβούσα. Μικρότερες νησίδες είναι ο Παρασκοπός, το Κισήρι, το Πατελίδι (Πεταλίδι και Πεταλίδα), το Κραμβονήσι (ή Άτιμο), η Εξομία, το Μεγάλο και Μικρό Βιόκαστρο, το Ψαθονήσι (ή Χήνα).

Η νησίδα Αμοργοπούλα (ή Αμοργόπουλο, ή Άνυδρος) βρίσκεται ανοιχτά στο πέλαγος, ανάμεσα στην Αμοργό, την Ανάφη και την Θήρα.

Η νήσος Δονούσα, που διατηρεί το αρχαίο της όνομα, βρίσκεται ανάμεσα σε Αμοργό και Νάξο, στα βορειανατολικά της Αιγιάλης και παλαιότερα ανήκε στον Δήμο Αιγιάλης. Κατοικήθηκε μετά το 1832 από αμοργιανές οικογένειες. Μέχρι τότε αποτελούσε βοσκότοπο των Αιγιαλιτών. Η Δονούσα σχηματίζει την δική της νησιωτική υποσυστάδα, με τις νησίδες Σκυλονήσι (ή Σκουλονήσι, ή Τρίγωνο), Βόδια (ή Μπούβες) και Μάκαρες (ή Μακαριές, ή Ακαριές), οι οποίες αποτελούνται από τον Άγιο Νικόλαο (αρχαία Νικουσία) και την Πράσινη (ή Αγία Παρασκευή).

Η νήσος Κέρος, αν και είναι το μεγαλύτερο από τα Αμοργιανά Νησιά (ή Μικρές Κυκλάδες), είναι ακατοίκητη. Παραδοσιακά αποτελεί βοσκότοπο για την Χώρα Αμοργού και τελευταία και του Κουφονησιού. Την υποσυστάδα της Κέρου αποτελούν οι νησίδες Πάνω Αντικέρι, Κάτω Αντικέρι (ή Δρίμα), Γουργάρι, Άγιος Ανδρεάς, Πλακί (ή Μικρή Πλάκα), Μεγάλη Πλάκα, Αγία Βαρβάρα, Γουρούνι και Λέρος.

Η υποσυστάδα των Κουφονησίων αποτελείται από το Πάνω Κουφονήσι, που κατοικήθηκε μετά το 1832 από ναυτικούς και ψαράδες της Αμοργού, κυρίως από Χώρα και Κατάπολα. Παλιότερα ανήκε στον Δήμο Αμοργού (Χώρας) και στην Κοινότητα Καταπόλων. Το Κάτω Κουφονήσι είναι ακατοίκητο και η υποσυστάδα συμπληρώνεται από τις νησίδες Κοπριά και Γλαρονήσι.

Η νήσος Σχινούσα βρίσκεται ανάμεσα σε Κουφονήσια, Κέρο και Ηρακλειά. Κι αυτή κατοικήθηκε μετά το 1832 από αμοργιανές οικογένειες, κυρίως από την περιφέρεια Χώρας Αμοργού. Η συνήθης σήμερα γραφή του ονόματός της ως «Σχοινούσα» (επηρεασμένη από την λέξη «σχοινί») είναι λανθασμένη. Η ετυμολογία του ονόματός της προέρχεται από τον θάμνο «σχίνο» (ή «σχινιά», όπως λέγεται στην Αμοργό και τα νησιά της). Η υποσυστάδα της Σχινούσας αποτελείται από τις νησίδες Αγριλού, Οφιδούσα, Λυγάρι, Τσουλούφι, Λάζαρος, Γλαρονήσι και Ασπρονήσι.

Η νήσος Ηρακλειά απέχει 1,3 μίλια από τη Σχινούσα και 3 μίλια από τη Νάξο. Παλιότερα αποτελούσε μετόχι της Μονής Χοζοβιώτισσας της Αμοργού. Μετά το 1832 κατοικήθηκε από ακτήμονες αμοργιανές οικογένειες, κυρίως από τα Θολάρια της Αιγιάλης. Διατηρεί το αρχαίο της όνομα Ηράκλεια (προφανώς από τον Ηρακλή). Η νησιωτική υποσυστάδα της αποτελείται από τις νησίδες Μεγάλο Αβελονήσι (ή Άβελος, ή Μεγάλος Άβελας), το Μικρό Αβελονήσι (Μικρός ή Έξω Άβελας), και Βενέτικο. Στην Ηρακλειά ζει μόνιμα ο εκλεκτός φίλος μου Γιάννης Γαβαλάς (διευθυντής στο Λύκειο του νησιού), που είναι δεινός ερασιτέχνης φυσιοδίφης και φωτογραφος και εμπλουτίζει το ιστολόγιο με σημαντικά θέματα όχι μόνο από την Ηρακλειά και άλλα αμοργιανά νησιά αλλά και από την ίδια την Αμοργό.

Γεωγραφική προέκταση της Αμοργού αποτελούν τα νησιά Λέβιθα και Κίναρος και οι πέντε νησίδες Λιάδια. Βρίσκονται στα ανατολικά, ανάμεσα στην Αμοργό και την Λέρο και ιστορικά αποτελούσαν ιδιοκτησία οικογενειών από την Αιγιάλη. Όταν όμως δημιουργήθηκε το 1832 το ελληνικό κράτος, τα νησιά αυτά παρέμειναν στην οθωμανική επικράτεια, κι έτσι η Αμοργός ήταν το ανατολικότερο σύνορο της Παλιάς Ελλάδας. Ακολουθώντας την τύχη της Δωδεκανήσου πέρασαν στην κυριαρχία της Ιταλίας (1912-1943) για να ενσωματωθούν τελικά στην Ελλάδα (1946-1948). Διοικητικά ανήκουν στα Δωδεκάνησα, αλλά γεωγραφικά, φυτογεωγραφικά και ιστορικά ανήκουν στην Αμοργό και τις Κυκλάδες.

Οι κοινωνίες των 4 κατοικημένων νησιών των Μικρών Κυκλάδων, δηλαδή Δονούσας, Κουφονησιού, Σχινούσας και Ηρακλειάς, σταδιακά αυτονομήθηκαν από την Αμοργό και τελικά πέρασαν (όπως και το ίδιο το μητρικό νησί τους) στην επιρροή και εξάρτηση από τη Νάξο, αρχικά με την μεταφορά τους από την Επαρχία Θήρας στην Επαρχία Νάξου και στη συνέχεια από το γεγονός ότι στη Νάξο εδρεύουν όλες οι βασικές δημόσιες υπηρεσίες και οι παροχές υγείας και περίθαλψης. Μετά την αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση «Καλλικράτης» τα 4 αμοργιανά νησιά από αυτόνομες κοινότητες που ήταν μεταβλήθηκαν σε απλά δημοτικά διαμερίσματα του νέου «Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων», με ότι αυτό συνεπάγεται για τα μικρά νησιά μας. Αυτό που παραμένει ζωντανό από την μακραίωνη κοινή ιστορία των Αμοργιανών Νησιών είναι η Μητρόπολη Θήρας, Αμοργού και Νήσων. Και το Υποθηκοφυλακείο της Αμοργού (αν ένα τμήμα του δεν έχει μετακομίσει στη Νάξο).

Το ιστολόγιο αυτό πάντως θα συνεχίζει να βλέπει τα Αμοργιανά Νησιά (ή Μικρές Κυκλάδες) σαν μια ενιαία γεωγραφική, χλωριδική, ιστορική και πολιτιστική ενότητα.