Η γεωργική παραγωγή της Αμοργού και τα φραγκόσυκα

Φραγκοσυκιά στην Χώρα

του Μιχάλη Στρατουδάκη

Τα προϊόντα της νήσου Αμοργού, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, φημίζονται για την εξαιρετική τους ποιότητα και γεύση. Στην διάκριση αυτή, σίγουρα επιδρά το έδαφος και οι κλιματικές συνθήκες...

Οι περισσότερες περιοχές της Αμοργού, ανήκουν όπως έχει δείξει η μέχρι σήμερα παραγωγή, στις ιδανικές συνθήκες εδάφους. Αποτέλεσμα ότι πάρα πολλά προϊόντα της, έχουν βραβευθεί στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, όπως, σταφύλια, φάβα, σύκα, κρασί, κουκιά, μέλι, καπνός κ.ά.

Η βράβευση είναι μια γενικότερη αναγνώριση ενός αρίστου προϊόντος και μια ηθική ικανοποίηση του παραγωγού.

Η έκθεση σε διεθνούς επιδράσεως χώρο, δεν έγινε για να αποσπάσει πελάτες. Είναι γνωστό ότι οι παραγωγές στο νησί ήταν μικρές, τώρα δε ακόμα μικρότερες. Πολλές μάλιστα έχουν εξαφανιστεί. Αιτία; Η έλλειψη εργατικών χειρών, ανομβρίες και άλλα.

Το μεγαλύτερο όμως βραβείο, είναι η γνώμη του καθημερινού καταναλωτή. Εκείνου, Αμοργιανού ή ξένου, που ηυτύχησε να απολαύσει τα προϊόντα της, πριν από ορισμένα χρόνια, όταν η παραγωγή και και η καλλιέργεια βρισκόταν σε άνθιση στο νησί. Γιατί σήμερα πολλές γόνιμες περιοχές, έχουν περιπέσει σε «νεκρή γη».

Ποιος (από τους σαραντάρηδες και άνω) δεν θυμάται π.χ. τα πορτοκάλια Ιόππης (Γιάφφας) της «Φυρρόας».

Η Φυρρόα

Η «Φυρρόα» ήταν ένα θαυμάσιο περιβόλι προς τα Κατάπολα, με μεγάλες δεξαμενές νερού, φαινόμενο για την εποχή, που παρήγε εξαιρετικά προϊόντα. Σήμερα δυστυχώς έχει τελείως ξηραθεί. Η γεύση λοιπόν εκείνων των πορτοκαλιών, η θαυμασία μυρωδιά τους, οι άφθονοι χυμοί της, σήμερα δεν υπάρχουν.

Ποιος δεν θυμάται τις τομάτες ή τα αγγούρια από τα «Καμίνια» ή τον Άγιο Γεώργιο τον Βαλσαμίτη; Τα φρούτα της Αιγιάλης; Το φάβα, τα σύκα, τα σταφύλια και τα λοιπά όμοια όλης της Αμοργού; Πολλά απ' αυτά, φυσικά παράγονται και σήμερα. Όμως η γεύση σ' όλα έχει σχεδόν αλλοιωθεί. Πρώτα στην αλλοίωση έρχονται τα οπωρολαχανικά. Από την μία τα λιπάσματα, από την άλλη τα υβρίδια και οι μεταλλαγές τα έχουν διαφοροποιήσει αισθητώς στην γεύση. Τα καρπούζια για πρόσθετο παράδειγμα, με τα αμερικανικά υβρίδια, έχουν αλλάξει τελείως. Που είναι εκείνα τα μαύρα καρπούζια, με την χυμώδη ψίχα και τους μεγάλους σπόρους; Σχεδόν έχουν εκλείψει.

Από έλλειψη εργατικών χειρών, το φάβα είναι προϊόν εν ανεπαρκεία, τα σύκα το ίδιο. Σήμερα σύκα «ξερά» που τόση επιμέλεια και φροντίδα είχαν πριν λίγα χρόνια, και τόση σημασία έπαιξαν στην επιβίωση των κοινωνιών, ελάχιστοι φτιάχνουν, σ' ολόκληρο το νησί.

Γενικώς δε όλη η παραγωγή έχει πτώση και όπου τα επί μέρους είδη δεν έχουν εξαφανισθεί, η ποιότητα έχει θυσιαστεί, χάριν της ποσότητος. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει απόλυτα στην Αμοργό, όμως ο γενικός κανόνας δεν την έχει αφήσει ανεπηρέαστη.

Ό,τι ακριβώς συμβαίνει με την γεωργική παραγωγή, το ίδιο απαντάται και στην κτηνοτροφία.

Και εδώ τα προϊόντα είναι λίγα αλλά διακεκριμένα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Αμοργός κάνει κάποια εξαγωγή κρεάτων, αλλά δεν είναι η ενδεδειγμένη. Μπορούσε να είχε μεγαλυτέραν.

Όπως είναι γνωστό τα νησιά των Κυκλάδων παράγουν τα νοστιμότερα αιγοειδή κρέατα σ' ολόκληρο τον κόσμο. Απόδειξη αυτού, ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν καταταγεί στην Α΄ βαθμίδα ποιότητος και τιμής και ως εκ τούτου είναι περιζήτητα. Το αυτό βεβαίως ισχύει και για την κτηνοτροφία της Αμοργού.

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τυρί και μυζήθρα είναι πρωτοφανούς γευστικότητος. Γοητευτικό δε το σχήμα τους, που προέρχεται από τα «τσιμισκάδια» τις ειδικές δηλαδή φόρμες, πλεγμένες με περισσή  τέχνη από ειδικό χόρτο, το βούρλο.

Για την αξιοποίηση των γαλακτοκομικών προϊόντων, μόνο ένα ενιαία τυροκομείο σ' ολόκληρο το νησί, θα άλλαζε την σημερινή κατάσταση.

Βοοειδή εκτρέφονται αρκετά. Παλαιότερα χρησιμοποιούντο για την σπορά της γης π.χ. σίτου και ψυχανθών, κατ' αποκλειστικότητα, δεδομένου ότι τα άλογα δεν είχαν ανάλογη προτίμηση για «ζευγάρι» στο νησί, όπως συμβαίνει αλλαχού.

Σήμερα με την μηχανική καλλιέργεια, τα βοοειδή εκτρέφονται για την εκμετάλλευση του κρέατος και του γάλακτος. Πολύ λίγο δε για γεωργικές ανάγκες.

Τα χοιρινά έχουν επίσης περιορισθεί στο ελάχιστο. Και όμως, κι αυτά αποδίδουν θαυμάσιο κρέας και, σε αρκετή ποσότητα. Δεν θα έπρεπε να είχε ανασταλεί η εκτροφή τους, γιατί σε βοοειδή και χοιρινά έκανε μεγάλες εξαγωγές η Αμοργός.


Θέση της φραγκοσυκιάς

Η φραγκοσυκιά στην Αμοργό, βρίσκεται σε άγρια κατάσταση σε πολλούς φυσικούς-αυτοφυείς μεγάλους πληθυσμούς. Αυτό σημαίνει ότι περιποίηση από μέρους των ιδιοκτητών της είναι σπανία και σχεδόν ανύπαρκτος.

Πρόκειται για φυτό, ας το πούμε, «χωρικώς περιθωριακό», όχι άχρηστο, δεδομένου ότι το βρίσκομε πάντα στις άκρες των χωραφιών, δηλαδή στο περιθώριο, το ένα δίπλα στο άλλο, κατά μήκος των συνόρων του κτήματος.

Σε κανένα άλλο μη καλλιεργήσιμο φυτό δεν παρουσιάζεται αυτή η διάταξη. 

Οπωροφόρα δένδρα, ελιές, συκιές, αμπελώνες κλπ, καταλαμβάνουν όπως είναι φυσικό ολόκληρα χωράφια, γιατί η καλλιέργειά τους ενδιαφέρει τους ιδιοκτήτες.

Για την φραγκοσυκιά που η παραγωγή της δεν είναι εκμεταλλεύσιμος, δεν διαθέτουν χώρο από τους αγρούς, αλλά μόνο στις άκρες, κοντά στους «τράφους».

Σε μερικά «χτάκια» που έπαψε κάθε ενδιαφέρον για την εκμετάλλευση, έχει επεκταθεί μόνο του το φυτό, χωρίς την ιδιαιτέρα φροντίδα του ιδιοκτήτη.

Φράχτες

Σ' όλα τα συγγράμματα που γίνεται λόγος για την φραγκοσυκιά, της δίδουν εμφανώς και μετ' επιτάσεως, ότι χρησιμοποιείται για «φράχτης» μεταξύ των χωραφιών ομόρων ιδιοκτητών και σχεδόν για τίποτε άλλο.

Αυτή η χρήση, εκ των πραγμάτων τουλάχιστον, για την Αμοργό είναι ανύπαρκτος, δεδομένου ότι όλα τα αγροκτήματα των Αμοργιανών, είτε είναι καλλιεργήσιμα, είτε είναι βοσκότοποι, έχουν περιμαντρωθεί με τοιχοποιίες (ξηρολιθιές), όσο μεγάλο και να είναι το εξωτερικό μήκος του κτήματος. Αποτέλεσμα να έχει δημιουργηθεί στο νησί μια άκρως εκτεταμένη και ατέρμων τοιχοποιία πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων και πολλών εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, το σύνολο της οποίας, μόνο ως «Κυκλώπεια τείχη» μπορεί να χαρακτηριστεί, χωρίς και αυτός ο όρος να αποδίδει πλήρως το μέγεθος του τιτάνιου έργου ...

Έτσι λοιπόν, ουσιαστικώς, η φραγκοσυκιά δεν χρησιμεύει για φράχτης στην Αμοργό.

Ασπίδα

Αντί φράχτης για προστασία του χωραφιού από ζώα ή από άρπαγες, είναι θετικότερο να πούμε ότι ασφαλώς βοηθούσε στην αναχαίτιση και προφύλαξη από τον αέρα, ιδίως ορισμένων μικρών καλλιεργειών. Για μερικούς που ήθελαν να φυτέψουν σε μικρή έκταση οπωρικά και το χωράφι τους μαστιζόταν από μανιασμένο αέρα, οι φραγκοσυκιές στην περίπτωση αυτή έκαναν  την απαιτούμενη απανεμιά.


Απόσπασμα από το βιβλίο
του Μιχάλη Στρατουδάκη «Φραγκόσυκα»



* Ο Μιχάλης  Στρατουδάκης είναι δημοσιογράφος και λογοτέχνης. Γεννήθηκε στην Χώρα Αμοργού το 1940. Γονείς του ο Ιωάννης Στρατουδάκης και η Σοφία το γένος Ιωάννου Πράσινου. Σπούδασε στην Πάντειο. Εκδότης της μακροβιότερης αμοργιανής εφημερίδας «Αμοργιανά Νέα». Διευθυντής συντάξεως σε εφημερίδες.