Crambe hispanica

Κατάπολα 02/04/2007

Η Crambe hispanica (L. 1753) είναι μεσογειακό φυτό με διάσπαρτη κατανομή στην Ελλάδα. Στις Κυκλάδες αναφέρεται από αρκετές θέσεις στην Αμοργό και την Νάξο και επίσης από την Δονούσα και την Μήλο.

Βιότοπος: φρύγανα, άκρες δασικών εκτάσεω, ελαιώνες σε υψόμετρα 0-300 (-600) μ.

Ετήσιο φυτό ελαφρώς διακλαδισμένο.

Άνθιση: Φεβρουάριος - αρχές Απριλίου.

Ετυμολογία:

Crambe < κράμβη (αρχ.), το λάχανο.

hispanica < Ισπανία

Η χλωρίδα της Νικουριάς

Η Νικουριά είναι μια νησίδα πολύ κοντά στην Αμοργό. Πιθανώς πρόκειται για την αρχαία Ιππουρία («αλογοουρά), αν και παρόμοιο σχήμα έχει και η Αμοργοπούλα ή Άνυδρος.

Το 1700 ο Γάλλος φυσιοδίφης Πιτόν ντε Τουρνεφόρ επισκέφθηκε την Αμοργό. Για την Νικουριά γράφει:

«Ο βόρειος άνεμος μας έκανε να εγκαταλείψουμε για δεύτερη φορά το σχέδιό μας να πάμε στην Πάτμο. Για ποιον λόγο να αντιμαχόμαστε τον Αίολο; Μας έριξε προς την Αμοργό, νησί που αξίζει να το προσέξει ο ταξιδιώτης. Αλλά, καθώς είχε φουσκοθαλασσιά, προσορμισθήκαμε στη Νικουριά, έναν απόκρημνο βράχο σε απόσταση ενός μιλίου από την Αμοργό.

Η Νικουριά είναι ένας μαρμάρινος όγκος στη μέση του πελάγους σχετικά χαμηλός, αλλά με περίμετρο 5 μιλίων, στον οποίο δεν βλέπει κανείς παρά μόνον κατσίκες, αρκετά ισχνές, και πέρδικες κόκκινες, καταπληκτικής ομορφιάς, που μας αποζημίωσαν για την κακοπέραση που είχαμε στη Δονούσα. Οι Έλληνες της ακολουθίας μας επιδόθηκαν σε μεγάλη σφαγή τους. Αν και ήταν κάπως στεγνές και σκληρές σαν δέρμα, μας φάνηκαν εξίσου νόστιμες με εκείνες του Περιγκόρ. Όσο για τα φυτά, δεν είχαμε πολλή τύχη σε αυτό το ξερονήσι. Αναφέρω, ωστόσο, δύο που δεν έχουν περιγραφεί,  παρ’ όλο που φύονται και σε ορισμένα άλλα νησιά της Ελλάδας.

• Asparagus creticus fruticosus, cgrassioribus et brevioribus aculeis, magnufructu [Ασπάραγγος ο κρητικός, θαμνώδης, πυκνάκανθος και βραχυάκανθος, μείζονος καρπού] -σημερινό όνομα: Asparagus aphyllus.

Εικόνα του Asparagus aphyllus από το βιβλίο του Τουρνεφόρ

• Apium graecum saxatile, crithmifolio [Άπιον το ελληνικόν, πετραίον, μετά κριθμίου φύλλου)

Με βάση τις βοτανικές έρευνες που έχουν γίνει στην Νικουριά από το πανεπιστήμιο του Lund, στην χλωρίδα της νησίδας περιλαμβάνονται αρκετά ενδημικά ή σπάνια φυτά, όπως:

1. Adonis microcarpa
2. Allium sphaerocephalon ssp. arvense
3. Anthemis rigida
4. Asperula abbreviata
5. Brassica cretica ssp. aegaea
6. Bromus fasciculatus
7. Campanula heterophylla
8. Carlina lanata
9. Catapodium marinum
10. Catapodium rigidum
11. Centaurea raphanina
12. Cichorium spinosum
13. Crepis hellenica ssp. hellenica
14. Cuscuta palaestina
15. Cymbalaria microcalyx
16. Cynodon dactylon
17. Dactylis glomerata ssp. hispanica
18. Delphinium peregrinum
19. Dianthus fruticosus ssp. amorginus
20. Eryngium amorginum
21. Erysimum senoneri ssp. amorginum
22. Euphorbia exigua
23. Filago aegaea ssp. aristata
24. Filago cretensis ssp. cretensis
25. Frankenia hirsuta
26. Helichrysum orientale
27. Helictotrichon agropyroides
28. Hippocrepis biflora
29. Hordeum murinum ssp. leporinum
30. Kickxia elatine ssp. crinita
31. Lactuca acanthifolia
32. Limonium graecum
33. Limonium palmare
34. Limonium virgatum
35. Lotus ornithopodioides
36. Muscari macrocarpum
37. Nigella damascena
38. Nigella degenii ssp. degenii
39. Nigella doerfleri
40. Origanum calcaratum
41. Parietaria judaica
42. Phagnalon graecum
43. Plantago bellardii ssp. deflexa
44. Plantago cretica
45. Polygala monspeliaca
46. Polypogon maritimus ssp. subspathaceus
47. Reichardia picroides
48. Rubia tenuifolia
49. Sagina maritima
50. Securigera parviflora
51. Sedum amplexicaule ssp. tenuifolium
52. Serapias vomeracea ssp. orientalis
53. Seseli gummiferum ssp. crithmifolium
54. Torilis arvensis ssp. purpurea
55. Trachynia distachya
56. Trifolium boissieri
57. Triplachne nitens

Φωτογραφίες από φυτά της Νικουριάς μπορείτε να δείτε κάνοντας κλικ εδώ...

Alyssum simplex

Ηρακλειά 13-02-2009

photo Γιάννης Γαβαλάς

Το Alyssum simplex Rudolphi 1799 είναι ευρωσιβηρικό φυτό με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: σε διάφορους ξηρούς και ανοικτούς ασβεστολιθικούς οικότοπους, σε υψόμετρα 0-1100 (-1700) μ.
Ετήσιο πολύκλαδο φυτό με βλαστούς όρθιους ή ανερχόμενους, 5-20 εκ.
Φύλλα προμήκη-αντωοειδή ή προμήκη-λογχοειδή, τα χαμηλότερα απουσιάζουν κατά την άνθιση.
Πέταλα 3-4 μικρά, κυματιστά, 2,5 χιλ.
Κεράτια δισκοειδή έως 6 χιλ., χνουδωτά.
Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
 
Ετυμολογία:
Alyssum  > α (στερητικό) + λύσσα (θυμός) = που θεραπεύει την λύσσα (συμπτώματα είναι ο θυμός, η μανία, η υδροφοβία).
simplex > simplex, -plicis, απλό.

Allium sphaerocephalon subsp. sphaerocephalon

10-06 2013

Το Άλλιο το σφαιροκέφαλο (Allium sphaerocephalon L. 1753 subsp. sphaerocephalon) είναι ευρωμεσογειακό βολβώδες φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα εκτός Κρήτης, Θεσσαλίας και Ανατολικού Αιγαίου.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, ξηρά λιβάδια, θαμνότοποι, σε υψόμετρα 300-1200 μ.
Βολβόριζο φυτό. Βολβός ωοειδής, με διάμετρο 1-2 εκ., με μεμβρανώδη εξωτερικό χιτώνα.
Βλαστός ανθεκτικός, 30-90 εκ.
Φύλλα 2-6 στενά, κυλινδρικά.
Ταξιανθία σφαιρική ερυθρορόδινη
Ανθίζει από τον Ιούνιο.

Ετυμολογία:
Allium > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο.
sphaerocephalon > σφαίρα + κεφαλή ==> με σφαιρική ταξιανθία.

Allium paniculatum

Το Άλλιο το διακλαδισμένο (Allium paniculatum, L. 1759) είναι ευρω-μεσογειακό γεώφυτο με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. 
Σκιάδιο πυκνό, διακλαδισμένο, με τα άνθη να βσίκονται «σε θέσεις πανικού». 
Φύεται σε καλλιέργειες, λιβάδια, πετρώδεις και βραχώδεις θέσεις. 
Ανθίζει Μάιο - Ιούνιο.

Ετυμολογία:
Allium > αllium (λατιν. Πλίνιος) > άγλις, -ίθος, η κεφαλή ή σκελίδα σκόρδου (σύμφωνα με τον Ottorino Pianigiani, 1845-1926, Ιταλό δικαστή, πολιτικό και γλωσσολόγο).
paniculatum > panicula (& panucula & panucla) ταξιανθία διακλαδισμένη = διακλαδισμένο.

Limonium graecum

Κάτω Κάμπος 01-10-2007

Το Limonium graecum [(Poir.) Rech. f. 1943] είναι ενδημικό φυτό των Κυκλάδων.
Η περιγραφή του είδους βασίστηκε σε συλλογή φυτών τους Τουρνεφόρ το 1700 από την Δονούσα.
Βιότοπος: βραχώδεις ακτές, σε υψόμετρα 0-10 μ.
Πολυετής μικρός θάμνος με ισχυρή ρίζα, ξυλώδη βάση, πολύκλαδος.
Βασικά φύλλα αμβλεία, άκαμπτα, γλαυκοπράσινα.
Βλαστοί διακλαδισμένοι από την βάση, εύκαμπτοι.
Στεφάνη με ελαφρύ ιώδες χρώμα.
Άνθη μπλε-μοβ.
Ανθίζει Ιούνιο - Αύγουστο.
Ετυμολογία:

Limonium < limonium (από Πλίνιο) < λειμώνιον (Διοσκουρίδης)
graecum < Graecia Γραικία.

Valantia hispida

Urtica pilulifera

Χώρα 29/03/2007

Spergularia marina

Ηρακλειά 20-02-2008

φωτογραφία Γιάννης Γαβαλάς

Η Spergularia marina [(L.) Besser 1843] είναι ευρωμεσογειακό φυτό με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.

Συχνό στην Αμοργό και τις Κυκλάδες.

Βιότοπος: Παραθαλάσσια ενδιαιτήματα.

Ετήσιο και περιστασιακά πολυετές είδος.

Άνθιση: Απρίλιος - Ιούλιος.

Ετυμολογία:

Spergularia < Spergula < spargeo εξαπλώνω, διασκορπίζω == αναφορά στην ικανότητα των φυτών αυτού του γένους να παράγουν πολλούς μικρούς σπόρους που διασκορπίζονται εύκολα.

marina <  mare θάλασσα = παραθαλάσσια.

Silene sedoides

Silene nocturna

Silene gallica

Sideritis curvidens

Senecio vulgaris

Dianthus fruticosus subsp. amorginus

Ηρακλειά 14/09/2012
photo Γιάννης Γαβαλάς

Το αγριογαρύφαλλο Δίανθος ο θαμνώδης υποείδος ο αμοργινός (Dianthus fruticosus subsp. amorginus, Runemark 1980) είναι ενδημικό φυτό των Νοτιοανατολικών  Κυκλάδων.
Περιγράφτηκε από την Αμοργό το 1980 από τον Runemark. Αποτελεί χαρακτηριστικό είδος των χασμοφυτικών κοινοτήτων της Αμοργού.
Εξαπλώνεται σε Αμοργό, Νάξο, Δονούσα, Ηρακλειά, Κουφονήσια, Αστυπάλαια και τις Διονυσάδες νήσους στ’ ανοιχτά της Σητείας στην Κρήτη.
Φύεται σε απρόσιτα μέρη γκρεμών και απότομων βράχων, συνήθως με μέτωπο προς την θάλασσα, σε υψόμετρα 0-300 (-900) μ..
Πρόκειται για θαμνώδες φυτό με πολλούς βλαστούς και με πολλά σαρκώδη φύλλα που σχηματίζουν μεγάλα «μαξιλάρια» με διάμετρο 20-100 εκ. και ύψος ως 15 εκ. Τα ρόδινα-πορφυρά άνθη βγαίνουν 3-8 μαζί.
Κύρια περιοχή εξάπλωσής του είναι οι ΝΑ Κυκλάδες.
Είναι σπάνιο φυτό και οι υποπληθυσμοί του δεν φαίνεται να ξεπερνούν τα λίγες εκατοντάδες άτομα.
Ανθίζει από τον Ιούνιο.

Dianthus > Δίας + άνθος > Διόσανθος (Θεόφραστος)
fruticosus, a, um > frutex (λατιν.) θάμνος = θαμνώδης, πολύβλαστος
amorginus, a, um > Amorgos Αμοργός = αμοργινός.

*** Ο Runemark έχει χωρίσει τον Dianthus fruticosus σε 8 υποείδη, όλα ενδημικά, με διάφορα κριτήρια (φύλα, άνθη, κλπ). Αυτά είναι: amorginus (ΝΑ Κυκλάδες), carpathus (Κάρπαθος, Κάσος), creticus (Κρήτη), fruticosus (Β/ΒΔ Κυκλάδες), occidentalis (Δ. Κρήτη, Κύθηρα, Πελοπόννησος, Ύδρα), karavius (Πετροκάραβο Πάτμου), rhodius (Δωδεκάνησα), sitiacus (Σητεία).

Ο βιότοπος του είδους στην Ηρακλειά

Ο Γιάννης Γαβαλάς στον δρόμο για τον βιότοπο της Ηρακλειάς

Θέσεις στην Αμοργό

Η εξάπλωση στα νησιά μας

Scrophularia heterophylla

30-04-2011

Η Scrophularia heterophylla Willd. 1800, είναι φυτό της Ανατολικής Μεσογείου, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: παλιοί τοίχοι και βραχώδη πρανή, ασβεστολιθικοί βράχοι συχνά κοντά στη θάλασσα, σε υψόμετρα 0-900 μ.
Οι σκροφουλάριες είναι πόες συνήθως βαρύοσμες με μικρά, σχεδόν σφαιρικά, σακοειδή άνθη που καλύπτονται κατά ένα μέρος με μικρά σέπαλα.
Η Scrophularia heterophylla έχει φύλλα λυροειδή, οδοντωτά ή βαθιά σχισμένα, μάλλον σαρκώδη.
Άνθη σκουροκόκκινα με λευκά χείλη σε αραιή, πυραμιδοειδή, άφυλλη, ταξιανθία.
Ανθίζει Μάρτιο - Ιούλιο.

Ετυμολογία:
Scrophularia < scrofa γουρούνα > scróphula ==> επειδή πίστευαν ότι ορισμένα είδη του γένους θεράπευαν τις χοιράδες (εξόγκωση των αδένων του λαιμού)
heterophylla < έτερος + φύλλο ==> επειδή τα φύλλα είναι ακανόνιστα ή διαφορετικά μεταξύ τους.

Romulea bulbocodium

Ηρακλειά 19/01/2013
photo Γιάννης Γαβαλάς

Η Romulea bulbocodium, (L.) Sebast. & Mauri 1818, είναι μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: υγρά λιβάδια, εποχικά λιμνία, βραχώδεις πλαγιές με φρύγανα, συχνά κοντά στην θάλασσα.
Όμορφο βολβώδες φυτό που μοιάζει με κρόκο, διακρίνεται όμως εύκολα από τον ανθικό ποδίσκο (οι κρόκοι δεν έχουν) και την απουσία λευκής γραμμής στα γραμμοειδή φύλλα.
Άνθη μέχρι 3 εκ. διάμετρο με τέπαλα λογχοειδή, λευκά, με φάρυγγα κίτρινο και πινελιές ιώδεις.
Ανθίζει Φεβρουάριο - Μάιο.

Ετυμολογία:
Romulea > αφιερωμένο στον Romulus (Ρωμύλο), ιδρυτή της Ρώμης = Ρωμουλέα.
bulbocodius, a, um > βολβός + κώδυον ή κωδία (κοιλότης) ==> από το σχήμα του βολβού που θυμίζει κοιλότητας περγαμηνής = βολβοκώδιος.

Bellardia latifolia (Parentucellia latifolia)

Η Bellardia latifolia (L.) Cuatrec. 1929, είναι φυτό της Ανατολική Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Συνώνυμο: Parentucellia latifolia
Βιότοπος: λιβάδια, αγροί, διάκενα δασών, φρύγανα, σε υψόμετρα 0-1100 (-1400) μ.
Μικρή, μονοετής τριχωτή πόα με όρθιο βλαστό, συχνά κοκκινωπό. Πρόκειται για ημιπαρασιτικό φυτό που απορροφά συστατικά από το ρίζωμα γειτονικών φυτών.
Φύλλα μικρά, αντίθετα και βαθιά οδοντωτά.
Άνθη μικροσκοπικά, ροδοκόκκινα, με τρίλοβο κάτω χείλος που αναπτύσσονται σε στάχυ.
Κάλυκας σωληνοειδής, οδοντωτός.
Ανθίζει Μάρτιο - Ιούνιο.

Ετυμολογία:
Bellardia > γένος αφιερωμενο στο Ιταλό βοτανικό Carlo Antonio Lodovico Bellardi (1741-1826).
latifolius, a, um > latus πλατύς + folium φύλλο = πλατύφυλλη.
Parentucellia > γένος αφιερωμένο στον πάπα Νικόλαο V (Tomaso Parentucelli  1398-1455) επειδή ίδρυσε βοτανικό κήπο στο Βατικανό.

Orobanche rubescens

Η Οροβάγχη η χνουδωτή (Orobanche pubescens, d' Urv. 1822 και συνώνυμο Orobanche versicolor (= με μεταβαλλόμενο χρώμα) είναι μεσογειακό είδος που παρασιτεί στις ρίζες φυτών των οικογενειών Apiaceae και Asteraceae. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα, σε ανοιχτά ενδαιτήματα σε υψόμετρα μέχρι 2000 μέτρα. Ανθίζει την άνοιξη.
Ετυμολογία:
Orobanche > Οροβάγχη > οροβός (βίκος) + Άν-χω > άγχω (πνίγω)
pubescens > pubes -is (εφηβαίο) = χνουδωτός
versicolor > vérso γυρίζω & cólor χρώμα = με μεταβαλλόμενο χρώμα, πολύχρωμο.