Sarcopoterium spinosum

Άγιοι Σαράντα 09-04-2007

Το Sarcopoterium spinosum (L.) Spach 1846, είναι  φυτό της Ανατολικής Μεσογείου, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Κοινό όνομα: αφάνα.
Βιότοπος: βασικό φυτό της φρυγανικής βλάστησης, (συχνά κυρίαρχο σε παράκτιες περιοχές), σε υψόμετρα 0-700 (-1400) μ.
Πολυετές πυκνό, κεφαλιόμορφο φρύγανο, πολύ αγκαθωτό.
Φύλλα μικρά αποτελούμενα από πολλά μικρά φυλλάρια.
Άνθη μικρά κόκκινα.
Οι όμορφοι μικροί, κόκκινοι, σαρκώδεις καρποί είναι πολύ χαρακτηριστικοί.
Ανθίζει Μάρτιο - Μάιο.

Ετυμολογία:
Sarcopoterium > σαρξ σαρκός + poterium > ποτήρ -ηρος, το ποτήρι ==> από το σχήμα του κάλυκα και την υφή των καρπών = Σαρκοποτήριο.
spinosum > spina, άκανθα, αγκάθι =  ακανθώδες.

Asparagus aphyllus

Χώρα 07-04-2007 Αγία Μαρίνα

Lamium amplexicaule

Χώρα 07-04-2007

Το Lamium amplexicaule, L. 1753, είναι παλαιογεωγραφικό είδος με μεγάλη εξάπλωση στην Ευρασία, της Μεσόγειο και σε όλη την Ελλάδα.
Λεπτοκαμωμένο, ετήσιο, χνουδωτό φυτό με βλαστό όρθιο.
Φύλλα νεφροειδή, οδοντωτά. Τα ανώτερα φύλλα είναι περίβλαστα, επικαλυπτόμενα ή ενωμένα, τα κατώτερα με μακρύ μίσχο.
Βιότοπος: αγροί, λιβάδια, ελαιώνες, σε υψόμετρα 0-1100 (-2000) μ.
Άνθη λευκορόδινα με σωλήνα λεπτό, πολύ μακρύτερο από τον κάλυκα.
Ανθίζει την άνοιξη.

Ετυμολογία:
Lamium >  λαιμός - αναφορά στον σωλήνα της στεφάνης // lamium, είδος τσουκνίδας που αναφέρει ο Πλίνιος.
amplexicaule > amplector παρεβάλλω, αγκαλιάζω + caulis ( > καυλός = βλαστός) ==> αναφορά στα φύλλα που περιβάλλουν τον βλαστό = περίβλαστο.

Arabis verna

Χώρα 07-04-2007

Η Arabis verna (L.) W. T. Aiton 1812 είναι μεσογειακό φυτό με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Βιότοπος: βραχώδεις πλαγιές, φρύγανα, αραιό δάσος, δρόμοι, αναχώματα σε υψόμετρα 0-1100 (-1500) μ.
Μικρό ετήσιο φυτό με έναν ή λίγους βλαστούς, 4-15 εκ..
Βλαστοί όρθιοι, μακρείς, ελαφρά τριχωτοί.
Φύλλα καρδιοειδή, οδοντωτά περίβλαστα.
Άνθη ιώδη, πορφυρο-ιώδη.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Ιούνιος.

Ετυμολογία:
Arabis > δράβη (Διοσκουρίδης) > αράβη (παρερμηνεία από μεσαιωνικά χειρόγραφα του Διοσκουρίδη) > Αραβίς
verna > ver, véris έαρ, άνοιξη = εαρινή.

Η φύση στις βραχονησίδες της Ηρακλειάς

Άποψη της Ηρακλειάς από τον ανοιξιάτικο και ολάνθιστο Μεγάλο Άβελα, 16-03-2009

Κείμενο - φωτογραφίες: Γιάννης Γαβαλάς, διευθυντής Γυμνασίου Ηρακλειάς

Όπως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, έτσι και η Ηρακλειά περιστοιχίζεται από βραχονησίδες. Αυτές είναι οι εξής τρεις: στα ΒΑ το Βενέτικο και στα Δ ο Μεγάλος Άβελας και ο Μικρός Άβελας ( ή αντίστοιχα Μέσα και Έξω Άβελας, καθώς και  Μεγάλο-Μικρό Νησί στην ντοπιολαλιά των ψαράδων).

Η βραχονησίδα Βενέτικο ανήκει σε κάποιον Σχινουσώτη και φιλοξενεί αρκετά κατσίκια για μερικούς μήνες κάθε χρόνο. Παρά τη βόσκηση έχει αρκετά ενδιαφέροντα είδη φυτών. Το πιο ενδιαφέρον είναι ένα άτομο της ορχιδέας Serapias bergonii, λίγα μέτρα από τη θάλασσα στο dυτικό τμήμα της νησίδας. Το είδος αυτό δεν έχει βρεθεί στην Ηρακλειά αλλά ούτε και στα γύρω νησιά Νάξο, Αμοργό, Ίο και τις υπόλοιπες Μικρές Κυκλάδες. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι το Linum nodiflorum που απαριθμεί εκατοντάδες άτομα, τα Allium guttatum ssp sardoum, Plantago coronopus, Messembryanthemum nodiflorum, Capparis spinosa, Asparagus horridus, Crithmum maritimum. Πρόσφατα αναγνωρίστηκαν με τη βοήθεια της ειδικού kαθ. Ρέας Αρτελάρη τα Limonium sieberi, Limonium ocymifolium καθώς και υβρίδιό τους. Στη νησίδα φωλιάζουν και  λίγα αγριοπερίστερα. Από ερπετά έχει παρατηρηθεί μόνο η σαύρα podarcis erchardii (σιλιβούτα).

Η ορχιδέα Serapias bergonii από το Βενέτικο, 22-03-2010

Οι άλλες δύο νησίδες ανήκουν στην Κοινότητα Ηρακλειάς και με ενέργειες του αείμνηστου πατέρα μου, προέδρου Φάνη Γαβαλά, σταμάτησαν να ενοικιάζονται σε βοσκούς εδώ και 20 χρόνια,  με αποτέλεσμα την ανάκαμψη της χλωρίδας τους.

Ο Μεγάλος  Άβελας είναι πολύ δύσκολος στην εξερεύνηση γιατί σπάνια ο καιρός επιτρέπει την προσέγγιση με βάρκα, αλλά και γιατί το έδαφός του είναι πολύ απότομο. Η χλωρίδα του περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τον θάμνο Lycium schweinfurthii , τα Atriplex halimus, Atriplex recurva, Umbilicus horizontalis, Convolvulus oleifolius, Arthrocnemum macrostachyum, Asparagus horridus, Messembryanthemum nodiflorum, Matthiola sinuata, Limonium echioides, Limonium narbonense, Sedum littoreum, Frankenia pulverulenta, τις ορχιδέες Anacamptis sancta και Anacamptis pyramidalis. Σημαντικότερο όλων είδος είναι η ενδημική μαργαρίτα Αnthemis scopulorum. Από ερπετά υπάρχει μόνο η σιλιβούτα (Podarcis erchardii). 

Η ενδημική Αnthemis scopulorum από τον Μεγάλο Άβελα, 30-04-2006

Ο Μικρός Άβελας έχει λιγότερα είδη φυτών. To πιο ενδιαφέρον είναι το Allium commutatum που δεν υπάρχει στην Ηρακλειά ούτε στις άλλες βραχονησίδες. Μεγάλος αριθμός από μολόχες Lavatera arborea καλύπτει τη νησίδα. Άλλα είδη είναι Anthemis scopulorum , Arthrocnemum macrostachyum, Messembryanthemum nodiflorum, Convolvulus oleifolius, Matthiola sinuata, Parietaria cretica, Asparagus horridus. Αξιοσημείωτη είναι η απουσία της σιλιβούτας Podarcis erchardii που υπάρχει στην Ηρακλειά αλλά και στις άλλες 2 νησίδες.

Allium commutatum από τον Μικρό Άβελα, 12-06-2012

Τα πουλιά που χρησιμοποιούν τις δύο νησίδες είναι πολλά. Μόνιμοι κάτοικοι είναι οι θαλασσοκόρακες Phalacrocorax aristotelis, οι ασημόγλαροι Larus michachelis, τα αγριοπερίστερα Columba livia, οι γαλαζοκότσυφες Monticola solitaries και οι μαυροτσιροβάκοι Sylvia melanocephala. Καλοκαιρινοί επισκέπτες που φωλιάζουν είναι οι μαυροπετρίτες Falco eleonorae με 60-100 ζεύγη και οι αρτέμηδες Calonectris diomedea. Το χειμώνα παρατηρείται ο πετρίτης Falco peregrinus. Υπάρχει και μία παρατήρηση του εξαιρετικά σπάνιου υδροβάτη Hydrobates pelagicus. 

Μαυροπετρίτες στις νησίδες της Ηρακλειάς, 14-10-2011

Γύρω από τις νησίδες  παρατηρούνται η μεσογειακή φώκια Monachus monachus, η θαλάσσια χελώνα καρέτα Caretta caretta, το ρινοδέλφινο Tursiops truncatus, το ζωνοδέλφινο Stenella coeruleoalba και το κοινό δελφίνι Delphinus delphis. 

Σπάνιες είναι οι εμφανίσεις του φυσητήρα Physeter macrocephalus. 

Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία των πεταλούδων Vanessa atalanta, Vanessa cardui, Colias crocea κατά τους μήνες Δεκέμβριο-Ιανουάριο πιθανόν λόγω υψηλότερης θερμοκρασίας αλλά και μεγάλου πληθυσμού από μολόχες Lavatera arborea που είναι από τα αγαπημένα τους φυτά.

Και λίγα λόγια για την προσέγγιση στις βραχονησίδες γενικότερα. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι κατά τους μήνες Απρίλη-Μάη φωλιάζουν  θαλασσοπούλια και Αύγουστο-Σεπτέμβρη οι μαυροπετρίτες. Καλό είναι να μην τις επισκεπτόμαστε αυτούς τους μήνες, διαφορετικά η επίσκεψή μας να διαρκεί όσο γίνεται λιγότερο. Η μεγαλύτερη απειλή από τον άνθρωπο είναι η μεταφορά αρουραίων κυρίως από τα ψαροκάϊκα, αφού καταστρέφουν τις φωλιές των πουλιών. Άλλη απειλή είναι τα αγριοκούνελα που αφήνουν κάποιοι κυνηγοί τα οποία καταστρέφουν την χλωρίδα.

Ο Μεγάλος και ο Μικρός Άβελας

Η χλωρίδα του Βιόκαστρου

Το Βιόκαστρο είναι μια βραχονησίδα απέναντι από τον γνωστό ορμίσκο της Αγίας Άννας στην Χώρα. Κατά μία εκδοχή (Σκανδαλίδης) το όνομα «Βιόκαστρο» αποτελεί παραφθορά του ονομάτος «Βρυόκαστρο» (από τα πολλά βρύα που έχει), αλλά αυτή η προσέγγιση ελέγχεται.

Οι περισσότεροι γνωρίζουν το Βιόκαστρο από το καλοκαίρι, κάνοντας το μπάνιο τους στην Αγία Άννα, οπότε η βραχονησίδα έχει το φαιό χρώμα που φαίνεται και στην φωτογραφία. Τον χειμώνα και την άνοιξη η εικόνα του όμως είναι διαφορετική. Οι Σουηδοί βοτανικοί Hans Runemark & Sven Snogerup επισκέφθηκαν άνοιξη το Βιόκαστρο και συνέλεξαν φυτά, που σήμερα είναι κατατεθειμένα στο φυτολόγιο (herbarium) του πανεπιστημίου Lund στην Σουηδία.

Από τα φυτά που συνέλεξαν οι Σουηδοί επιστήμονες, ξεχωρίζει το σπάνιο ενδημικό Origanum calcaratum, που περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (RDB 2009). Το Origanum calcaratum (κεφαλόχορτο) το βρίσκουμε επίσης στον γκρεμό της Χοζοβιώτισσας (http://floraamorgina.blogspot.gr/2011/02/27042005-chozoviotissa-origanum.html) και στην Αμοργοπούλα - Άνυδρο (http://floraamorgina.blogspot.gr/2014/06/origanum-calcaratum.html). 

Άλλα φυτά από το Βιόκαστρο που βρίσκονται στο πανεπιστήμιο Lund είναι:

• Asparagus horridus
• Asparagus stipularis
• Capparis spinosa ssp. rupestris (http://floraamorgina.blogspot.gr/2007/06/capparis-spinosa.html)
• Catapodium marinum    
• Convolvulus oleifolius    
• Crithmum maritimum    
• Echinops spinosissimus ssp. spinosissimus    
• Erodium chium    
• Hyparrhenia hirta    
• Limonium palmare    
• Linum strictum ssp. spicatum    
• Medicago monspeliaca    
• Parapholis incurva    
• Rostraria cristata    
• Silene sedoides    
• Stipa capensis